Η γεωστρατηγική και γεωπολιτική αξία και σημασία των Στενών των Δαρδανελλίων – Βοσπόρου, δεν είναι πρόσφατη, ούτε ανακαλύφθηκε ξαφνικά. Ήδη από αρχαιοτάτων χρόνων ο έλεγχος των Στενών ήταν υψίστης γεωπολιτικής και γεωστρατηγικής σημασίας, καθόσον βρίσκεται ακριβώς επάνω στη θαλάσσια εμπορική οδό που συνδέει τον Εύξεινο Πόντο με τη Μεσόγειο.
Έλληνες και Φοίνικες έμποροι κατά κύριο λόγο, συνειδητοποίησαν έγκαιρα την παραπάνω σημασία και αξία της περιοχής, την οποία και προσπάθησαν να θέσουν υπό τον έλεγχό τους, είτε με εμπορικές συμφωνίες (με την πληρωμή – καταβολή δασμών και φόρων διέλευσης), είτε με εμπόλεμη επίλυση των διαφορών τους (για τη μη πληρωμή δασμών και φόρων διέλευσης). Χαρακτηριστικό παράδειγμα της δεύτερης περίπτωσης, ο Τρωικός Πόλεμος (και ας μη νομίζουμε ότι ξεσηκώθηκαν όλες οι τότε μεγάλες ελληνικές ηγεμονίες και πόλεις και πήγαν και πολέμαγαν για 10 χρόνια για τα μάτια και μόνο της Ωραίας Ελένης…άλλα τα αίτια και άλλες οι αφορμές).
Με την πάροδο του χρόνου η σπουδαιότητα της περιοχής όχι μόνο δεν έφθινε, αλλά αναβαθμίστηκε. Έλληνες. Ρωμαίοι, Βυζαντινοί, Άραβες, Πέρσες, Τούρκοι, Ρώσοι κλπ διαμόρφωσαν και μεταμόρφωσαν την περιοχή και ιδιαίτερα την Κωνσταντινούπολη σε εμπορικό σταυροδρόμι λαών και πολιτισμών, πέρα από διοικητικό κέντρο που ήταν για πάνω από1000 χρόνια.
Οι απαιτήσεις και η αύξηση των εμπορευματικών μεταφορών μοιραία ανέβασαν κατακόρυφα και τον αριθμό των διερχομένων πλοίων εξυπηρετώντας τα οικονομικά συμφέροντα των μεγάλων δυνάμεων της εποχής (Αγγλία, Γαλλία, Ρωσία, Ιταλία, ΗΠΑ, Ιαπωνία), οι οποίες αναγκάστηκαν εμπρός στον κίνδυνο πρόκλησης ατυχήματος και λόγω ότι πλέον κατασκευαζόταν μεγαλύτερα σε όγκο και έκταση πλοία να προβούν σε θέσπιση κανόνων διεθνούς ναυσιπλοΐας.
Με τη Συνθήκη του Μοντρέ το 1936 και με κάποιες μεταγενέστερες τροποποιήσεις της, οι τότε ισχυροί του κόσμου προέβησαν στη ρύθμιση του καθεστώτος των Στενών τα οποία ναι μεν ελέγχονται από την Τουρκία, είναι όμως ελεύθερα για τη διέλευση εμπορικών πλοίων αλλά και πολεμικών σε ειρηνική περίοδο, μέχρι ενός ορισμένου εκτοπίσματος. Η δε καταβολή ναύλου κατέστη υποχρεωτική για όλες τις διελεύσεις πλοίων.
Η υπόθεση της παράκαμψης των Στενών, είναι ένα κατ’ αρχήν ένα μεγάλο στρατηγικό εγχείρημα που εξυπηρετεί πρωτίστως τα οικονομικά και γεωπολιτικά συμφέροντα της Ρωσίας και δευτερεύοντος των άλλων παρευξείνιων χωρών (και όχι μόνο), προκειμένου να αποφεύγουν την καταβολή ναύλου στην Τουρκία, από τα διερχόμενα πετρελαιοφόρα και εμπορικά της πλοία, προς τη Μεσόγειο και αντιστρόφως (που πολλές φορές αναγκάζονται σε αναμονή έως και 25 μέρες για τον διάπλου των Στενών) και στη διάνοιξη και νέων συμπληρωματικών διαδρόμων μεταφοράς των ρωσικών πετρελαίων και λοιπών αγαθών.
Παρόμοια χαρακτηριστική περίπτωση μπορεί να χαρακτηριστεί και ο σχεδιασμός του αγωγού Μπουργάζ – Αλεξανδρούπολης, ο οποίος μεταξύ άλλων και πέραν του γεγονότος ότι θα αναβάθμιζε εμπορικά, οικονομικά και γεωπολιτικά και άλλες περιοχές, θα συντελούσε, εκτός από την αποφόρτιση της κίνησης των Στενών και στον αισθητό και σημαντικό περιορισμό του κινδύνου πρόκλησης ενός ναυτικού ατυχήματος με πολύ σοβαρές οικολογικές και περιβαντολλογικές συνέπειες.
Πέρασε ο καιρός και στο αυλάκι του έτρεξε πολύ νερό. Με πιέσεις εξωγενών παραγόντων ο αγωγός ακυρώθηκε και το project αυτό παρέμεινε στα χαρτιά. Το γεωστρατηγικό αυτό χαρτί κάηκε πριν καν παιχτεί… προηγήθηκαν βέβαια σειρά από γεγονότα που είχαν στόχο την αποτροπή της ελληνορωσικής προσέγγισης, με τα σημαντικότερα τα γεγονότα της Ραφήνας και το Σχέδιο «Πυθία».
Η πρόταση για την κατασκευή της σιδηροδρομικής Eγνατίας ενθουσίασε κατ αρχήν πολλούς, πλην όμως κάποιοι έσπευσαν να απαξιώσουν το εγχείρημα ενώ άλλοι απαξίωσαν ακόμη και την αναβάθμιση μέρους του υπάρχοντος σιδηροδρομικού δικτύου, σε ότι αφορά την ηλεκτροκίνησή του. Υπήρξαν επίσης και φωνές ηπιότερες και πιο φιλικές προς το εγχείρημα της σιδηροδρομικής Eγνατίας, όμως με ορθολογικό τρόπο εξέθεσαν τις ενστάσεις τους σε ότι αφορά το ύψος της χρηματοδότησης αλλά και τη μη ύπαρξη σχετικής οικονομικοτεχνικής μελέτης.
Η ελληνική πλευρά όμως επέδειξε και παρουσίασε ένα δεύτερο εναλλακτικό πλάνο παράκαμψης των Στενών που μπορεί να χαρακτηριστεί ως μέρος του πρώτου. Αυτή τη φορά η διαδρομή Μπουργκάζ – Αλεξ/πολη έρχεται μέσω των σιδηροδρόμων και όχι μόνο αυτή. Μια δεύτερη διασύνδεση αυτή της Καβάλας με τη Βάρνα προσδίδει επιπρόσθετο πλεονέκτημα στο φιλόδοξο εγχείρημα. Έτσι με αυτές τις εναλλακτικές σιδηροδρομικές διαδρομές μεταφοράς αγαθών, αυξάνεται περισσότερο (αναβαθμίζεται και επικαιροποιείται) η γεωπολιτική θέση και αξία της περιοχής της Θράκης και ειδικότερα πολλαπλασιάζονται τα όποια οφέλη της Βουλγαρίας και της Ελλάδας.
Τι κερδίζουμε όμως από την παράκαμψη των Στενών; Συμφέρει το εγχείρημα αυτό ή θα σπαταληθούν πολύτιμοι οικονομικοί πόροι σ’ ένα έργο αμφιβόλου αποδοτικότητας; Προσπαθώντας λοιπόν να αποκωδικοποιηθούν οι θέσεις ένθεν και ένθεν οφείλουμε να τονίσουμε τα εξής:
α. Το έργο αυτό που έχει τύχει της έγκρισης της Ε.Ε. αποτελεί πρωτοβουλία των τοπικών κοινωνιών και παραγόντων της Καβάλας και του Έβρου, συνεπικουρούμενες από την τοπική αυτοδιοίκηση.
β. Οι παρεμβάσεις που απαιτούνται σε οικονομικό επίπεδο καλύπτονται κατά το μείζον από κοινοτικά κονδύλια πλην της σιδηροδρομικής διασύνδεσης του λιμένα της Καβάλας με το υφιστάμενο δίκτυο του ΟΣΕ.
γ. Η ενεργοποίηση του σχεδίου που ονομάζεται Διάδρομος «Sea2Sea», θα έχει ευεργετικά αποτελέσματα προς όλες τις πλευρές. Από ελληνικής πλευράς:
1/ Δημιουργία θέσεων εργασίας στα λιμάνια φορτοεκφόρτωσης Καβάλας και Αλεξ/πολης.
2/ Επαναδραστηριοποίηση σιδηροδρομικών σταθμών κατά μήκος της διαδρομής του διαδρόμου και στελέχωση τους με προσωπικό.
3/ Δημιουργία θέσεων εργασίας στους σταθμούς διέλευσης και στάσης – στάθμευσης των συρμών.
4/ Διαμετακομιστικά οφέλη.
5/ Ίδρυση διεθνών εμπορικών επιμελητηρίων και προξενικών αρχών.
6/ Εφέλκυση σε μεταγενέστερο χρόνο και επιβατικών δρομολογίων στα πλαίσια του σιδηροδρομικού τουρισμού.
7/ Διατήρηση του στρατηγικού πλεονεκτήματος των μαζικών μεταφορών έναντι των οδικών μέσων.
δ. Το ίδια ευεργετήματα θα προκύψουν και από Bουλγαρικής πλευράς. Αν σ αυτά προστεθούν:
1/ Η σημαντική μείωση του χρόνου παράδοσης των εμπορευμάτων.
2/ Η μείωση των ναύλων και εν γένει του συνολικού κόστους λόγω χρήσης χερσαίων σιδηροδρομικών μέσων.
3/ Η αποφυγή ναυτικών ατυχημάτων με παράπλευρές επιπτώσεις στη ναυσιπλοΐα και στο περιβάλλον.
4/ Η ανάλογη κερδοφορία των επιχειρήσεων από τα προαναφερόμενα.
Τότε μπορούμε να μιλάμε για τεράστια οικονομικά οφέλη όλων των εμπλεκομένων.
ε. Η όδευση του σχεδίου μπορεί να γίνει ως εξής:
1/ Διασύνδεση των λιμένων Αλεξ/πολης – Μπουργκαζ, μέσω της υπάρχουσας σιδηροδρομικής γραμμής, ηλεκτροκίνηση αυτής και βελτίωση όπου και σε όση έκταση απαιτείται.
2/ Διασύνδεση των λιμένων Καβάλας – Βάρνας, με επέκταση του σιδηροδρομικού δικτύου από το εμπορικό λιμάνι μέχρι τους Τοξότες Ξάνθης, όπου και θα συνενωθεί με το υπάρχον δίκτυο του ΟΣΕ.
3/ Για την αποφυγή αύξησης των δρομολογίων του τμήματος Αλεξ/πολη – Μπουργκάζ, να μελετηθεί η δυνατότητα σιδηροδρομικής διασύνδεσης Κομοτηνής – Ποντκόβα – Κίρτζαλι, και συνένωση με το βουλγαρικό σιδηροδρομικό δίκτυο από εκεί με προορισμό το λιμάνι της Βάρνας. Να μελετηθεί επίσης η δυνατότητα υποστήριξης οδοντωτού σιδηροδρόμου σε τμήματα όπου η κλίση του ανάγλυφου του εδάφους θα το απαιτήσει. Σε περίπτωση που δεν δύνανται να καταστεί εφικτή η κατασκευή της γραμμής Κομοτηνή – Κίρτζαλι, να χρησιμοποιηθεί η υπάρχουσα προς Αλεξ/πολη.
4/ Σε περίπτωση που ευοδωθεί η διασύνδεση Κομοτηνής – Κίρτζαλι, να υπάρχει πρόβλεψη για επέκταση του δικτύου από Ίασμο προς το λιμάνι του Πόρτο Λάγους Ξάνθης, σε μεταγενέστερο χρόνο.
Αναζητώντας λοιπόν κάποια σχετική ενημέρωση στην ιστοσελίδα του ΟΛΚ (Οργανισμός Λιμένα Καβάλας) υπάρχει σχετική ανάρτηση του σχεδίου «Sea2Sea», στην οποία αναλύεται διεξοδικά ο σκοπός του έργου, οι επιδιώξεις του και η\οι στοχεύσεις του, όπως αυτές ακολουθούν παρακάτω:
ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ ΤΟΥ ΕΡΓΟΥ
Το υπό ανάπτυξη έργο αποτελεί το πρώτο σημαντικό στάδιο στα πλαίσια του συνολικού έργου του Διαδρόμου «Sea2Sea»: «Ανάπτυξη διαδρόμου πολυτροπικών εμπορευματικών μεταφορών για τη σύνδεση του Αιγαίου Πελάγους με τη Μαύρη Θάλασσα» και η αποτελεσματική ολοκλήρωσή του θα καθορίσει την πορεία και βιωσιμότητα του συνολικού έργου.
Ο γενικός στόχος της Δράσης «Sea2Sea», είναι να διερευνήσει τη σκοπιμότητα και τη βιωσιμότητα του διαδρόμου «Sea2Sea», εξετάζοντας εναλλακτικές αναπτυξιακές/ επιχειρησιακές εκδοχές και προτείνοντας συγκεκριμένες ενέργειες για την υλοποίησή τους (Δράση «Sea2Sea»). Με τον τρόπο αυτό η επιτυχής ολοκλήρωση της Δράσης θα αποτελέσει το πρώτο αλλά ιδιαίτερα σημαντικό βήμα για την επίτευξη του απώτερου στόχου, δηλαδή της ανάπτυξης-υλοποίησης στην πράξη του Διαδρόμου «Sea2Sea».
Αν τα αποτελέσματα της Δράσης αποδείξουν ότι ο διάδρομος «Sea2Sea» είναι σημαντικός για την περιοχή και τεκμηριωθεί η εφικτότητα και η βιωσιμότητά του, τότε μπορούν να τεθούν σε εφαρμογή οι αναγκαίες ενέργειες και τα επόμενα βήματα για την υλοποίηση του διαδρόμου στην πράξη (οικονομο-τεχνικές μελέτες και σιδηροδρομικά έργα υλοποίησης του διαδρόμου) (Global Project).
Αντίθετα, χωρίς τ’ αποτελέσματα της συγκεκριμένης Δράσης, οποιαδήποτε προσπάθεια υλοποίησης μέρους ή του συνόλου ενός ανάλογου διαδρόμου θα κινδύνευε να αποτύχει ή να καταστεί μη-αποδοτική, καθώς θα υπήρχαν σημαντικές αβεβαιότητες για το κατά πόσο υφίστανται οι συνθήκες διαμόρφωσης του διαδρόμου ή ακόμα περισσότερο για το κατά πόσο ο όλος σχεδιασμός θα κάλυπτε πραγματικές και κρίσιμες ανάγκες της περιοχής για να παρέχει τελικά ρεαλιστικά και αντικειμενικά οφέλη.
ΣΥΝΟΛΙΚΟ ΕΡΓΟΥ ΤΟΥ ΔΙΑΔΡΟΜΟΥ SEA 2 SEA
Το συνολικό έργο αφορά την ανάπτυξη ενός διαδρόμου πολυτροπικών μεταφορών για τη σύνδεση των λιμένων του βορειοανατολικού Αιγαίου με τους λιμένες της Μαύρης Θάλασσας και τον Δούναβη, προσφέροντας έτσι μια εναλλακτική διαδρομή προς τα στενά του Βοσπόρου, όπου παρατηρείται κυκλοφοριακή συμφόρηση.
Επί του παρόντος, η κύρια οδός που συνδέει το Αιγαίο με την περιοχή της Μαύρης Θάλασσας είναι μέσω των στενών του Βοσπόρου. Μέσω αυτής της οδού, οι εμπορευματικές ροές από την Άπω Ανατολή κατευθύνονται στην κεντρική και τη δυτική Ευρώπη, και αντιστρόφως. Η πείρα έχει δείξει πάντως ότι η συγκεκριμένη διαδρομή παρουσιάζει ορισμένα μειονεκτήματα, όπως το υψηλό της κόστος (από πλευράς τελών και χρόνου μεταφοράς) και η υψηλή επικινδυνότητα (από άποψη ασφάλειας και περιβαλλοντικών επιπτώσεων).
Πέραν αυτών των μειονεκτημάτων, η απουσία εναλλακτικού διαδρόμου, όχι μόνο για να μειωθούν τα επίπεδα συμφόρησης στα στενά του Βοσπόρου, αλλά και για να υπάρξει ασφαλής διαδρομή σε περιπτώσεις έκτακτης ανάγκης, αποτελεί ζήτημα που χρήζει επείγουσας εξέτασης. Η σιδηροδρομική σύνδεση των λιμένων της βορειοανατολικής Ελλάδας με τους λιμένες της Μαύρης Θάλασσας και έως τον Δούναβη θα μπορούσε να παράσχει μια τέτοια εναλλακτική λύση, δηλαδή τον διάδρομο «Sea2Sea».
Καταλήγοντας, στα πλαίσια του συνολικού έργου, η ανάπτυξη του διαδρόμου «Sea2Sea» ως εναλλακτική διαδρομή πολύτροπων μεταφορών προς τα στενά του Βοσπόρου βασίζεται στην υλοποίηση τριών βασικών αντικειμενικών σκοπών. Οι βασικοί αντικειμενικοί σκοποί του συνολικού έργου είναι:
- να αξιολογηθεί η σκοπιμότητα και η βιωσιμότητα του διαδρόμου «Sea2Sea», εξετάζοντας εναλλακτικές αναπτυξιακές/ λειτουργικές εκδοχές και προτείνοντας συγκεκριμένες ενέργειες για την υλοποίησή του (αυτό αποτελεί και τον κύριο στόχο της προτεινόμενης Δράσης που περιγράφεται στην παράγραφο 2),
- εφόσον η άνω εκτίμηση είναι θετική, να ξεκινήσουν όλες οι απαιτούμενες τεχνικές και λειτουργικές μελέτες για να τεθεί σε λειτουργία ο διάδρομος (π.χ. γεωτεχνικές μελέτες, αναβάθμιση σιδηροδρομικής υποδομής / μελέτες ευθυγράμμισης, μελέτες αναβάθμισης λιμενικών υποδομών, μελέτες για το διοικητικό και διαδικαστικό συντονισμό λιμανιού και σιδηρόδρομου, κλπ. ),
- να γίνουν όλες οι απαραίτητες υλοποιήσεις των υποδομών (έργα) για τη βελτίωση της λειτουργικότητας του διαδρόμου.
ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΟ ΚΑΙ ΣΤΟΧΟΙ ΤΗΣ ΔΡΑΣΗΣ SEA 2 SEA
Το συνολικό αντικείμενο της Δράσης είναι να διερευνήσει τη σκοπιμότητα και τη βιωσιμότητα του διαδρόμου «Sea2Sea», εξετάζοντας εναλλακτικές αναπτυξιακές/ επιχειρησιακές εκδοχές και προτείνοντας συγκεκριμένες ενέργειες για την υλοποίησή τους.
Προκειμένου να επιτευχθεί ο γενικός στόχος της Δράσης, έχουν καθοριστεί συγκεκριμένοι αντικειμενικοί σκοποί, ως ακολούθως:
- Ανάλυση της τρέχουσας κατάστασης και καθορισμός της μελλοντικής ανάπτυξης της περιοχής του Αιγαίου και της Μαύρης Θάλασσας, προσδιορισμός των κύριων διαδρόμων εμπορευματικών μεταφορών που εξυπηρετούν την περιοχή αυτή ή τη διέλευσή της, καθώς και τη σχέση του διαδρόμου «Sea2Sea» σε σχέση με τους εν λόγω διαδρόμους.
- Καθορισμός μείγματος έργων και σχεδίου Δράσης για την ενίσχυση της ανταγωνιστικότητας του «διαδρόμου «Sea2Sea»».
- Καθορισμός των βασικών συνιστωσών της υλοποίησης του διαδρόμου, δηλαδή της χρηματοδότησης, της διακυβέρνησης και των απαιτούμενων προπαρασκευαστικών ενεργειών.
- Συμμετοχή των ενδιαφερόμενων μερών και ευαισθητοποίηση του κοινού σε ό,τι αφορά την υλοποίηση του διαδρόμου.
ΔΙΚΑΙΟΥΧΟΙ ΚΑΙ ΟΡΓΑΝΩΤΙΚΗ ΔΟΜΗ ΤΗΣ ΔΡΑΣΗΣ SEA 2 SEA
H Δράση «Sea2Sea» αποτελεί έργο κοινού ενδιαφέροντος δύο Κρατών Μελών, όπως τα έργα κοινού ενδιαφέροντος καθορίζονται σε αποφάσεις της Επιτροπής σχετικά με την παραχώρηση χρηματο-οικονομικής ενίσχυσης στον τομέα του Διευρωπαϊκού Μεταφορικού Δικτύου (trans-European transport network, TEN-T).
Βασικός λοιπόν stakeholder είναι ο Εκτελεστικός Οργανισμός του Διευρωπαϊκού Δικτύου Μεταφορών (TEN-T EA) ο οποίος διασφαλίζει την τεχνική και δημοσιονομική εκτέλεση και διαχείριση του προγράμματος του διευρωπαϊκού δικτύου μεταφορών (ΔΕΔ-Μ).
Οι δύο Δικαιούχοι (beneficiaries) της Δράσης «Sea2Sea» είναι:
- Η Ελληνική Δημοκρατία, όπως εκπροσωπείται από το Υπουργείο Ανάπτυξης, Ανταγωνιστικότητας, Υποδομών, Μεταφορών και Δικτύων, και
- Η Δημοκρατία της Βουλγαρίας, όπως εκπροσωπείται από το Υπουργείο Μεταφορών, Τεχνολογιών της Πληροφορικής και Επικοινωνιών
Γράφει ο Δρ Αθανάσιος Ε.Δρούγος