Η Ελλάδα βρίσκεται εδώ και τρείς μέρες σε βαθύ πένθος με την απώλεια πάνω από 80 ανθρώπων που δεν μπόρεσαν να διαφύγουν από την λαίλαπα της πυρκαγιάς στο Μάτι Αττικής. Και μόνο η ανακοίνωση ότι αποτελεί την δεύτερη πιο φονική πυρκαγιά στον πλανήτη, ενώ στην ίδια λίστα βρίσκεται στην τρίτη θέση και η φονική πυρκαγιά του 2007 στην Πελοπόννησο, μας επιβεβαιώνει την πεποίθηση ότι κάτι δεν γίνεται σωστά στην πρόληψη και στην αντιμετώπιση αυτού του φυσικού φαινομένου.
Όμως αν αναλογιστούμε και τις πρόσφατες φονικές πλημύρες στην περιοχή της Μάνδρας, σίγουρα η ανεπάρκεια δεν αφορά μόνο τις πυρκαγιές αλλά γενικότερα την υπάρχουσα σχεδίαση, που πέρα από τις όποιες ελλείψεις, δείχνει λάθος σχεδιασμό που φυσικά γίνεται ακόμα πιο ανεπαρκής μπροστά στην ακραία μορφή που έχουν λάβει τα φαινόμενα τα τελευταία χρόνια, κάτω από τις κλιματολογικές αλλαγές που είναι σε εξέλιξη.
Συνεπώς απαιτούνται αλλαγές και επανακαθορισμός των σύγχρονων καιρικών απειλών, με σχεδίαση από την αρχή και κάλυψη της απαιτούμενης εκπαίδευσης και υλικοτεχνικής υποδομής. Ήδη όλοι οι μέχρι σήμερα κυβερνώντες πιστώνονται με την ανεπαρκή σχεδίαση και πρόληψη, που στοιχίζει ανθρώπινες ζωές, που γίνονται όλο και περισσότερες. Είναι πλέον καιρός όλοι οι φορείς να σκύψουνε στις νέες αυτές ακραίες απειλές και να βρούνε τρόπους να τις αντιμετωπίσουνε, κάθε καθυστέρηση και κάθε απώλεια ζωής είναι αδικαιολόγητη.
Εάν θέλαμε να συνεισφέρουμε με κάποιες προτάσεις θα μπορούσαμε να αναφέρουμε μερικές σκέψεις πάνω στο θέμα της οργάνωσης, συντονισμού και εν γένει αντιμετώπισης των πυρκαγιών στην ακραία τους σύγχρονη μορφή με την οποία εμφανίζονται :
* Αναθεώρηση του Σχεδίου «Ξενοκράτης» που στην πράξη φαίνεται αναποτελεσματικό για να αντιμετωπίσει τις σύγχρονες απειλές των φυσικών καταστροφών.
* Δημιουργία υπερκυβερνητικού φορέα με ειδικούς, που θα επιλεγούν αξιοκρατικά και που θα σχεδιάσουν, συγκροτήσουν και εφαρμόσουν τα απαιτούμενα σύγχρονα σχέδια. Δηλαδή δεν γίνεται ο κάθε άσχετος Υπουργός να παίρνει κρίσιμες αποφάσεις βασιζόμενες σε προτάσεις άλλων ανεπαρκώς ενημερωμένων και χωρίς ουσιαστικά προσόντα συμβούλων και στο τέλος να ρίχνεται το όλο ανάθεμα στην πυροσβεστική και αστυνομία που αποτελούν απλά τα εκτελεστικά όργανα.
* Η μεγάλη θετική εικόνα που εισπράξαμε από την φονική πυρκαγιά ήταν η μεγάλη συμμετοχή εθελοντών, που θα πρέπει να αξιοποιηθεί το ίδιο ενεργά και στην πρόληψη των καταστροφών, δηλαδή πριν φτάσουμε στην οδυνηρή αποκατάσταση και ανακούφιση πληγέντων, που και εκεί φυσικά θα πρέπει να συνεχιστεί με απόλυτο συντονισμό. Έχει διαπιστωθεί ότι υπάρχουν ομάδες εθελοντών που μπορούν και επιθυμούν να προσφέρουν πολύτιμο έργο, οι οποίες δεν αξιοποιούνται στο έπακρο. Από αυτές, άλλες ομάδες μπορούν να συμβάλλουν στην επιτήρηση, άλλες στην κατάσβεση, και άλλες στην αντιμετώπιση διαφόρων προβλημάτων (εκκενώσεις περιοχών, διακομιδές τραυματιών, περίθαλψη, διανομή βοήθειας κλπ). Ο κρατικός μηχανισμός θα πρέπει να γνωρίζει τι μπορεί να περιμένει από κάθε ομάδα εθελοντών και με ποιο τρόπο να τις αξιοποιήσει και να τις συντονίσει την κατάλληλη στιγμή. Μια ομάδα που είναι κατάλληλη για επιτήρηση δεν σημαίνει ότι είναι κατάλληλη και για πυρόσβεση. Αντίθετα, η εμπλοκή υπερβολικού αριθμού άσχετου προσωπικού, όχι μόνο δεν θα επιλύσει προβλήματα, αλλά μπορεί να προκαλέσει κι άλλα.
* Καθορισμός από το υπεκυβερνητικό όργανο αρμοδιοτήτων όλων των εμπλεκομένων φορέων του κρατικού μηχανισμού (Δήμοι, Περιφέρειες, Υπουργεία, Πυροσβεστική Υπηρεσία, ΕΛΑΣ, Ένοπλες Δυνάμεις, ΕΚΑΒ, κλπ), ώστε ο καθένας να ξέρει τι ΑΚΡΙΒΩΣ πρέπει να κάνει. Είναι απαράδεκτο την ώρα που πρέπει να εκτελεσθούν συγκεκριμένες ενέργειες να πετάει το μπαλάκι ο ένας φορέας στον άλλον, να αναζητούνται οι «αρμόδιοι» και οι «υπεύθυνοι» και όλοι να σφυρίζουν αδιάφορα δείχνοντας τους άλλους. Το ίδιο φυσικά και την ώρα αναζήτησης των ευθυνών, όταν επιρρίπτουν τις ευθύνες στην αόριστη «κλιματική αλλαγή» και στα «ακραία καιρικά φαινόμενα».
Σύμφωνα με τον ειδικό αναλυτή επί θεμάτων κρίσεων και καταστροφών κ. Αθ. Δρούγο προτείνονται επιπλέον :
* Διαλειτουργικότητα εμπλεκομένων. Όλοι οι εμπλεκόμενοι φορείς του κρατικού μηχανισμού, καθώς και οι ομάδες εθελοντών, θα πρέπει να μπορούν να λειτουργήσουν από κοινού, χρησιμοποιώντας μέσα και εξοπλισμό που μπορούν να συνεργασθούν μεταξύ τους. Η διαλειτουργικότητα μπορεί να αφορά στα μέσα επικοινωνιών που θα χρησιμοποιούνται, στα μέσα επιτήρησης και πυρόσβεσης, στα οχήματα κλπ, γεγονός που θα διευκολύνει τόσο το συντονισμό σε επιχειρησιακό επίπεδο όσο και την εκπαίδευση καθώς και το χειρισμό των μέσων σε τακτικό/εκτελεστικό επίπεδο.
* Συνεργασία με άλλα κράτη. Όχι μόνο όταν το πρόβλημα θα έχει γιγαντωθεί και τα ξένα κράτη θα προσφέρουν από μόνα τους ανθρωπιστική βοήθεια, αλλά από πριν, κατά το πρότυπο συγκρότησης συμμαχίας και δέσμευσης για αλληλοβοήθεια. Αυτό μπορεί να αναζητηθεί και να επιτευχθεί και μέσα στο πλαίσιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης, με τη συγκρότηση πχ μιας ταχυκίνητης ευρωπαϊκής δύναμης πυρόσβεσης, κατάλληλα στελεχωμένης και εξοπλισμένης.
* Σύνταξη σχεδίων επίταξης κατάλληλων μέσων και χειριστών, τα οποία ανήκουν σε ιδιώτες και θα μπορούσαν να βοηθήσουν στην κατάσβεση των πυρκαγιών και σε άλλους τομείς. Είναι αδιανόητο να τίθεται μια περιοχή σε κατάσταση έκτακτης ανάγκης και να μην υπάρχει δυνατότητα ή σχεδίαση επίταξης μέσων που κρίνονται χρήσιμα (πχ υδροφόρες, μπουλντόζες, φορτηγά, λεωφορεία κλπ). Εναλλακτικά, ας υπάρχουν τουλάχιστον σχέδια μίσθωσης των μέσων αυτών. Εννοείται πως στο πλαίσιο του σχεδίου θα πρέπει να τηρείται αρχείο με όλα τα χρήσιμα μέσα και οχήματα κατά περιοχή, καθώς και οι τρόποι επικοινωνίας με τους ιδιοκτήτες και χειριστές τους.
* Σύνταξη σχεδίων εκκένωσης. Αυτό θα βοηθήσει στην κατά το δυνατόν οργανωμένη, ταχεία και απρόσκοπτη εκκένωση των πληγεισών περιοχών από τους πολίτες. Θα πρέπει να επιλεγούν κατάλληλοι χώροι συγκέντρωσης του πληθυσμού (πχ γήπεδα, ανοιχτά θέατρα, πλατείες κλπ), τους οποίους θα γνωρίζει από πριν ο τοπικός πληθυσμός, και από τους οποίους θα μεθοδευθεί ο τρόπος απομάκρυνσης των πολιτών με ταχύτητα και ασφάλεια.
* Σύνταξη ενδεχόμενων σχεδίων. Επειδή δεν είναι δυνατόν να προβλεφθούν όλα τα ενδεχόμενα σε ένα σχέδιο, η σύνταξη ενδεχόμενων σχεδίων θα μπορέσει να αντιμετωπίσει επιμέρους καταστάσεις χωρίς απώλεια χρόνου και καταβολή άσκοπων προσπαθειών.
* Εμπλοκή πολιτικής προστασίας. Η πολιτική προστασία λάμπει δια της απουσίας της ενώ θα μπορούσε να προσφέρει πολύτιμες υπηρεσίες στο θέμα της εκπαίδευσης των πολιτών, της έγκαιρης προειδοποίησης και της παροχής οδηγιών για την αντιμετώπιση έκτακτων καταστάσεων. Σε αυτό το πλαίσιο θα μπορούσαν να εξετασθούν τρόποι ενημέρωσης και παροχής οδηγιών και χρηστικών πληροφοριών, με χρησιμοποίηση της τεχνολογίας, όπως πχ με εφαρμογή σε κινητά τηλέφωνα και τάμπλετ, με αποστολή μηνυμάτων σε κινητά τηλέφωνα και με αποστολή email (σε συνεργασία με τους Δήμους και τουλάχιστον προς τους μόνιμους κατοίκους κάθε περιοχής, για τους οποίους θα πρέπει να τηρείται αρχείο με τους δυνατούς τρόπους επικοινωνίας).
* Οργάνωση συστήματος διαρκούς επίσημης ενημέρωσης του πληθυσμού, καθώς και παροχής οδηγιών και χρηστικών πληροφοριών, μέσω των κρατικών δικτύων (πχ ΕΡΤ, ΕΡΑ, επίσημη ιστοσελίδα του Υπουργείου Προστασίας του Πολίτη κλπ). Σεβαστή και η συμβολή των ιδιωτικών μέσων μαζικής ενημέρωσης, τα οποία όμως λειτουργούν με γνώμονα την τηλεθέαση και γι’ αυτό συχνά μεγαλοποιούν καταστάσεις ή προβάλουν θέματα μικρότερης σημασίας.
* Οργάνωση ολοκληρωμένου συστήματος επιτήρησης για την πρόληψη και έγκαιρη ενημέρωση σε περίπτωση εκδήλωσης πυρκαγιάς. Αυτό το σύστημα μπορεί ενδεικτικά να περιλαμβάνει σταθερά επίγεια παρατηρητήρια, παρατηρητήρια των Ενόπλων Δυνάμεων, ευκαιριακά παρατηρητήρια που θα χρησιμοποιούν εποχούμενες περίπολοι σε περιοχές υψηλού κινδύνου, σταθερές κάμερες επιτήρησης (οπτικές, υπέρυθρες, θερμικές) εγκατεστημένες σε κατάλληλα σημεία με ευρεία οπτικά πεδία, χρησιμοποίηση drones με μεγάλη αυτονομία και κατάλληλο εξοπλισμό επιτήρησης, καθώς και εναέριες περιπολίες από πυροσβεστικά αεροσκάφη τα οποία θα επεμβαίνουν άμεσα και εν τη γενέσει σε περίπτωση ανίχνευσης εστίας πυρκαγιάς. Σε αυτό το σύστημα επιτήρησης είναι δυνατόν να ενταχθούν και κατάλληλες ομάδες εθελοντών (πχ αερολέσχες, λέσχες αυτοκίνητων εκτός δρόμου, μοτοσικλετιστές κλπ).
* Αναζήτηση και συλλογή πληροφοριών για πρόληψη εμπρησμών από δολιοφθορείς, είτε εγχώριους είτε υποκινούμενους από ξένα κράτη (πχ στο πλαίσιο εκδήλωσης εχθρικών ενεργειών, πιθανόν ως μέρος υβριδικού πολέμου). Για την αναζήτηση πληροφοριών μπορούν και πρέπει να χρησιμοποιούνται το C4I, ο γνωστός «υπερκοριός» της ΕΥΠ για παρακολούθηση τηλεφωνικών συνδιαλέξεων, τα ηλεκτρονικά μέσα επιτήρησης και παρακολούθησης, καθώς και παραδοσιακές μέθοδοι εκμετάλλευσης πηγών και οργάνων για συλλογή πληροφοριών.
* Οργάνωση ΕΝΟΣ και μόνο συντονιστικού κέντρου σε εθνικό επίπεδο, το οποίο θα λαμβάνει πληροφορίες και απευθείας εικόνες από τα μέτωπα της πυρκαγιάς μέσω του συστήματος επιτήρησης και των αναφορών των τμημάτων, θα ενημερώνεται για τις ανάγκες κάθε περιοχής, θα γνωρίζει τις θέσεις των πάσης φύσεως Μονάδων και τμημάτων καθώς και τη διαθεσιμότητα των μέσων τους, και ανάλογα με την κατάσταση θα καθορίζει προτεραιότητες επέμβασης, θα εκδίδει τις ανάλογες διαταγές προς τα τμήματα και θα συντονίζει τις ενέργειες τους.
* Περιβαλλοντικές παρεμβάσεις όπου κρίνεται σκόπιμο (αναδασώσεις, αντιπυρικές ζώνες, διάνοιξη δρομολογίων, κατασκευή δεξαμενών σε κατάλληλα σημεία, καθορισμός και κατασκευή σημείων υδροληψίας κατά περιοχή, κλπ).
* Υποχρεωτικές υποδομές πυρόσβεσης σε μεγάλες παραθεριστικές εγκαταστάσεις (θέρετρα, κατασκηνώσεις, ξενοδοχεία). Είναι αδιανόητο να υπάρχουν τέτοιες εγκαταστάσεις δίπλα στη θάλασσα και να μην έχουν συστήματα πυρόσβεσης με ισχυρές αντλίες νερού που θα χρησιμοποιούν θαλασσινό νερό για κατάσβεση πυρκαγιών. Αντίστοιχα, ανάλογες εγκαταστάσεις που βρίσκονται μακριά από τη θάλασσα θα πρέπει να έχουν πυροσβεστικούς κρουνούς.
* Αυστηρές ποινές και απονομή δικαιοσύνης. Είναι ΑΠΑΡΑΔΕΚΤΟ να αφήνονται ελεύθεροι εμπρηστές που συλλαμβάνονται, να μην παραπέμπονται καν σε δίκη, αλλά και απ’ όσους τελικά παραπέμπονται μόνο ένα μικρό ποσοστό να καταδικάζεται. Όσο υπάρχει αυτό το καθεστώς επιείκειας και ατιμωρησίας, είναι λογικό να αισθάνονται ασφάλεια τόσο οι επίδοξοι εμπρηστές όσο και αυτοί που βλακωδώς πετούν αναμμένα αποτσίγαρα ή ανάβουν φωτιές σε δάση για να επιδείξουν τις ψηστικές τους ικανότητες σε αυτοσχέδια μπάρμπεκιου.
* Τέλος, όλη η γνώση και εμπειρία που αποκτείται από τις πυρκαγιές, είτε από εύστοχες είτε από άστοχες και λανθασμένες ενέργειες, θα πρέπει να αξιοποιείται κατάλληλα σε δεύτερο χρόνο, μέσω της εξαγωγής διδαγμάτων (Lessons Learned). Αυτά θα πρέπει να αναλύονται διεξοδικά και να λαμβάνονται τα ενδεικνυόμενα μέτρα για τη βελτίωση της οργάνωσης, των υποδομών, των σχεδίων και των διαδικασιών, για την εξάλειψη των προβλημάτων που αντιμετωπίσθηκαν και για την αποφυγή παρόμοιων λαθών στο μέλλον. Αυτό βέβαια απαιτεί διάθεση ειλικρινούς αυτοκριτικής, κάτι για το οποίο συνήθως υπάρχει απροθυμία.
Θεωρούμε ότι ένας σχεδιασμός από την αρχή, από ένα όργανο, με ανθρώπους ειδικούς και υπερκυβερνητικούς που δεν θα σκέφτονται ούτε το πολιτικό κόστος ούτε συντεχνιακά συμφέροντα, αποτελεί μονόδρομο και ειδικά κάτω από την ακραία μορφή με την οποία πλέον παρουσιάζονται τα καιρικά φαινόμενα, που σκοτώνουν αδιακρίτως, αποτελεί ζωτική ανάγκη, διαφορετικά κάθε φορά θα λέγονται τα ίδια και τα ίδια …
Χρήστος Καλογερόπουλος – Βαλκάνιος
Στρατηγικός Αναλυτής
Εξειδικευμένος σε Θέματα Διεθνούς Ασφάλειας
στη ΝΑ Μεσόγειο