Ένα από τα πιο διαδομένα μέσα επηρεασμού ενός ακροατηρίου, θετικά με τα συμφέροντα κάποιου, αποτελεί και η προπαγάνδα. Δηλαδή διάδοση ψευδών ή ημιψευδών (μισής αλήθειας), ειδήσεων και γεγονότων. Ιδιαίτερα το ζούμε στην παρούσα φάση έντονα στην χώρα μας κατά την διάρκεια της προεκλογικής περιόδου, όπου οι ειδήσεις είναι τελείως διαφορετικές ανάλογα με τον σταθμό ραδιοφωνικό ή τηλεοπτικό παρακολουθεί κάποιος. Το ίδιο φυσικά γίνεται και σε διεθνές επίπεδο κατά κόρον από ορισμένα κράτη για εξυπηρέτηση των εθνικών συμφερόντων τους.
Είναι τόσο μάλιστα εξελιγμένες οι τεχνικές που χρειάζεται μεγάλη προσοχή για να αντιληφθεί κανείς την αλήθεια. Η κινηματογραφική ταινία “ don’t look up” περιγράφει θα έλεγα εξαιρετικά αυτό το φαινόμενο, όπου τα πράγματα γίνονται ακόμα πιο δύσκολα με δογματικούς ανθρώπους που δεν βλέπουν ακόμα και το προφανές.
Έτσι ενώ είναι ξεκάθαρο ότι μια χώρα (Ρωσία), έχει εισβάλει εναντίον μιας άλλης ανεξάρτητης και κυρίαρχης (Ουκρανία), με την επιρροή της ρωσικής προπαγάνδας παρουσιάζονται οντότητες που θεωρούν ότι η Ρωσία δεν φταίει σε τίποτα και μάλιστα αντιστρέφοντας την πραγματικότητα από επιτιθέμενη εμφανίζεται ως αμυνόμενη (από θύτης εμφανίζεται θύμα), έναντι των δυτικών συμφερόντων.
Σύμφωνα με τον σημαντικότερο Έλληνα Στρατηγικό αναλυτή Δρ. κ. Αθανάσιο Δρούγο, τα Βαλκάνια ήταν και είναι παραδοσιακά μια περιοχή ευάλωτη στη Ρωσική προπαγάνδα και σε κάθε είδους αντιδυτικές αφηγήσεις, συμπεριλαμβανομένων εκείνων συνωμοσιολογικού χαρακτήρα. Αυτό οφείλεται τόσο σε ιστορικά καθορισμένες Ρωσόφιλες και σλαβόφιλες παραδόσεις, όσο και σε μια σκεπτικιστική στάση απέναντι στο ΝΑΤΟ και σε προκατάληψη κατά των Ηνωμένων Πολιτειών.
Πρώτα απ’ όλα η Σερβία είναι η μόνη χώρα στην Ευρώπη (εξαιρουμένης της Λευκορωσίας), όπου τα Ρωσικά μέσα ενημέρωσης όχι μόνο δεν απαγορεύονται, αλλά, αντίθετα, είναι ευπρόσδεκτα να εργαστούν και να επεκταθούν ( πχ Sputnik, RT). Τα περισσότερα μέσα ενημέρωσης στη Σερβία έχουν λίγο πολύ θετική στάση απέναντι στη Ρωσία (συμπεριλαμβανομένων των φιλοκυβερνητικών δημοσιεύσεων), κάτι που αντανακλά την κοινωνικοπολιτική διάθεση σε αυτή τη χώρα.
Το φάσμα της φιλορωσικής θετικής στάσης στα Σερβικά μέσα ενημέρωσης είναι διαφορετικό: από λανθάνον ως ανοιχτά ριζοσπαστικό. Αξίζει να ληφθεί υπόψη ότι η σημερινή Ρωσοφιλία μεταξύ των Σέρβων, η οποία μερικές φορές παίρνει συνωμοσιολογικές μορφές, επιδεινώθηκε περαιτέρω μετά την ολική εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία τον Φεβρουάριο του 2022.
Μια σειρά από ταμπλόιντ στη Σερβία στις 24 Φεβρουαρίου ήταν κυριολεκτικά άφθονα με τίτλους όπως «Η Ουκρανία επιτέθηκε στη Ρωσία» !!!.
Από την οπτική γωνία των Σέρβων υποστηρικτών της Ρωσίας, ιδιαίτερα των εθνικιστών, η τρέχουσα Ρωσική επιθετικότητα κατά της Ουκρανίας μοιάζει με ένα είδος αντιποίνων προς τις Ηνωμένες Πολιτείες, το ΝΑΤΟ και τη συλλογική Δύση.
Άλλωστε, μεταξύ των Σέρβων που το 1999, κατά τη διάρκεια της δικτατορίας του Μιλόσεβιτς βομβαρδίστηκαν από το ΝΑΤΟ, υπάρχει ακόμα ένα έντονο αίσθημα δυσαρέσκειας και προσβολής σχετικά με τη Βορειοατλαντική Συμμαχία. Δηλαδή, λόγω των δικών της ιστορικών τραυμάτων της δεκαετίας του 1990, η Σερβική κοινωνία αποτελεί ένα πολύ ευνοϊκό περιβάλλον για τις Ρωσικές αφηγήσεις και προπαγάνδα, όπου ο πόλεμος κατά της Ουκρανίας απεικονίζεται ως πόλεμος εναντίον των Ηνωμένων Πολιτειών και του ΝΑΤΟ. Επιπλέον, τα Σερβικά μέσα ενημέρωσης κάνουν τακτικά εικασίες για το θέμα του «Ουκρανικού φασισμού» σύμφωνα με το ανυπόστατο, άθλιο, απαράδεκτο και βρόμικο εγχειρίδιο του Κρεμλίνου. Για χρόνια, τα Ρωσικά μέσα ενημέρωσης διέδιδαν προπαγάνδα για το «αήττητο» (!) του Ρωσικού στρατού και την ανωτερότητά του έναντι των στρατών των χωρών μελών του ΝΑΤΟ στα Βαλκάνια.
Τις πρώτες εβδομάδες μετά την εισβολή της 24ης Φεβρουαρίου 2022, η δήλωση ότι η Ουκρανία επρόκειτο να ηττηθεί και ότι θα καταληφθεί πλήρως από τα Ρωσικά στρατεύματα ήταν κοινή στα φιλορωσικά μέσα ενημέρωσης των Βαλκανικών χωρών. Πολυάριθμα Σερβικά μέσα ενημέρωσης με αρκετή αφέλεια και χωρίς διασταύρωση πληροφοριών, διέδιδαν οποιεσδήποτε Ρωσικές αντι-Ουκρανικές αφηγήσεις που είχαν σκοπό να δικαιολογήσουν την επιθετικότητα κατά της Ουκρανίας και άλλαζαν συνεχώς (βιοεργαστήρια, αποναζισμός, «βρώμικη βόμβα» κ.λπ.). Πολύ αποτελεσματικά, τα μυαλά του φιλορωσικού προσανατολισμένου μέρους του πληθυσμού στη Σερβία, τη Βοσνία-Ερζεγοβίνη και μερικώς στο Μαυροβούνιο επηρεάζονται από τη δήλωση του Κρεμλίνου ότι η Ρωσία, υποτίθεται, αγωνίζεται για μια «δίκαιη» παγκόσμια τάξη πραγμάτων και ενάντια στην «ηγεμονία των ΗΠΑ» (και πάλι, σε μεγάλο βαθμό λόγω της τραυματικής εμπειρίας της δεκαετίας του 1990).
Με τη σειρά τους, τα Σερβικά μέσα ενημέρωσης αποτελούν σημαντική πηγή για τη διοχέτευση της Ρωσικής προπαγάνδας στις γειτονικές χώρες της περιοχής, όπου ζει σημαντικό ποσοστό του Σερβικού πληθυσμού, κυρίως στο Μαυροβούνιο και τη Βοσνία-Ερζεγοβίνη (δηλαδή, σε μια από τις οντότητές της τη Δημοκρατία Σέρπσκα).
Στο Μαυροβούνιο, όλα τα κυρίαρχα μέσα ενημέρωσης παίρνουν μια γενικά σωστή και ισορροπημένη θέση για τον Ρωσο-ουκρανικό πόλεμο, το ποσοστό του φιλορωσικού πληθυσμού, σύμφωνα με με διάφορες εκτιμήσεις, είναι από 30 έως 40%.
Αντίθετα, στη Δημοκρατία της Σέρπσκα (Β-Ε), τα φιλορωσικά αισθήματα είναι μερικές φορές ακόμη πιο ριζοσπαστικά από ό,τι στην ίδια τη Σερβία (κάτι που εκδηλώνεται επίσης στις αφηγήσεις των τοπικών μέσων ενημέρωσης). Από την άλλη πλευρά, στον χώρο των μέσων ενημέρωσης μιας άλλης οντότητας αυτής της χώρας: της Ομοσπονδίας της Βοσνίας-Ερζεγοβίνης, όπου η πλειοψηφία είναι Κροάτες και Βόσνιοι Μουσουλμάνοι, οι φιλορωσικές αφηγήσεις είναι πολύ λιγότερο κοινές.
Φιλορωσικά αισθήματα υπάρχουν επίσης και στη Βουλγαρία, αν και αυτή η χώρα είναι μέλος της ΕΕ και του ΝΑΤΟ και από την αρχή της πλήρους κλίμακας Ρωσικής εισβολής, παρέχει σημαντική στρατιωτική-τεχνική και υλική βοήθεια στην Ουκρανία, και παίρνει επίσης μια απόλυτα φιλική πολιτική θέση έναντι της Ουκρανίας. Η Ρωσοφιλία στη Βουλγαρία έχει ιστορική βάση. Ωστόσο, επί του παρόντος, οι ανοιχτοί υποστηρικτές του Κρεμλίνου δεν έχουν καθοριστική επιρροή στην κοινωνικοπολιτική ζωή της Βουλγαρίας (το ίδιο ισχύει και για τα μέσα ενημέρωσης).
Στη Βόρεια Μακεδονία συνολικά, οι φιλορώσοι υποστηρικτές δεν κυριαρχούν και τα κορυφαία μέσα ενημέρωσης αυτής της χώρας καλύπτουν γενικά σωστά την ένοπλη επίθεση της Ρωσίας κατά της Ουκρανίας. Στο Αλβανικό περιβάλλον της χώρας (οι Αλβανοί αποτελούν περίπου το 30% του πληθυσμού της Βόρειας Μακεδονίας), κυριαρχεί απόλυτα η φιλοδυτική στάση και η Ρωσοφιλία απουσιάζει ως φαινόμενο. Ωστόσο, υπάρχουν μερικές φορές φιλορώσοι υποστηρικτές στο πνεύμα της «σλαβικής ορθόδοξης ενότητας» και του αντιαμερικανισμού μεταξύ ορισμένων εθνικιστών Μακεδόνων. Η επιρροή της Ρωσικής προπαγάνδας στη Βόρεια Μακεδονία είναι σημαντικά χαμηλότερη.
Στην Κροατία, η Ρωσοφιλία ως αξιοσημείωτο φαινόμενο της κοινωνικοπολιτικής ζωής, σε αντίθεση με μια σειρά από άλλα κράτη της περιοχής, απουσιάζει. Οι φιλορωσικές και αντι-ουκρανικές αφηγήσεις εμφανίζονται εδώ κυρίως μεταξύ των λεγόμενων «αντι-παγκοσμιοποιητών» που επικρίνουν τις Ηνωμένες Πολιτείες και τον ρόλο τους στον σύγχρονο κόσμο, τόσο μεταξύ των ριζοσπαστικών αριστερών όσο και εν μέρει των ακροδεξιών εθνικιστών. Γενικά, τα Κροατικά μέσα ενημέρωσης, εκτός από ορισμένους αναλυτές και ειδικούς γνωστούς για τις φιλορωσικές απόψεις τους, είναι πολύ λιγότερο ευάλωτα στη Ρωσική παραπληροφόρηση και προπαγάνδα. Ακόμη και σε αξιοσέβαστες Κροατικές εκδόσεις, μπορεί μερικές φορές να βρεθεί υλικό που προσπαθούν να σχετικοποιήσουν την ενοχή της Ρωσίας ως επιτιθέμενου κράτους και να εξηγήσουν τον τρέχοντα πόλεμο ως ένα γεωπολιτικό παιχνίδι στο οποίο η Ουκρανία, φέρεται ότι είναι όμηρος και «παιχνίδι».
Επιπλέον, υπάρχουν μερικές φορές αντιφατικές απόψεις για το θέμα της «βλαβερότητας» της ένοπλης βοήθειας της Δύσης στην Ουκρανία και των αρνητικών επιπτώσεων των αντιρωσικών κυρώσεων στις οικονομίες των Ευρωπαϊκών χωρών στον τομέα των ΜΜΕ της Κροατίας.
Αξίζει επίσης να σημειωθεί ότι οι φιλορωσικές αφηγήσεις πρακτικά απουσιάζουν από τον χώρο των ΜΜΕ της Αλβανίας και του Κοσσόβου. Μεταξύ των κατοίκων αυτών των χωρών, κυριαρχεί θεμελιωδώς η θετική στάση απέναντι στην ΕΕ, το ΝΑΤΟ και τις Ηνωμένες Πολιτείες (ειδικά στο Κόσσοβο, αυτό συνδέεται με την υποστήριξη της Σερβίας από τη Ρωσία).
Φαίνεται συνεπώς ότι η Ρωσική προπαγάνδα έχει ένα ευνοϊκό περιβάλλον μεταξύ ορισμένων κατοίκων των Δυτικών Βαλκανίων (κυρίως της Σερβίας και των Σέρβων της Βοσνίας-Ερζεγοβίνης). Οι πιο συνηθισμένες αφηγήσεις σχετίζονται με το σφάλμα της Δύσης και του ΝΑΤΟ στον πόλεμο της Ρωσίας εναντίον της Ουκρανίας, την ανωτερότητα των Ρωσικών όπλων, τη δαιμονοποίηση της συλλογικής Δύσης και την απεικόνιση της Ουκρανίας ως «πιόνι» στα χέρια του « επιθετικού μπλοκ του ΝΑΤΟ».
Από την πλευρά της Ουκρανίας, θα ήταν σκόπιμο να ενισχύσει την παρουσία της στην πληροφόρηση στην περιοχή των Βαλκανίων για να αντικρούσει την κραυγαλέα Ρωσική παραπληροφόρηση και να μεταφέρει πιο αντικειμενικές πληροφορίες για τον Ρωσο-ουκρανικό πόλεμο και τις πραγματικές αιτίες και προϋποθέσεις του, με ιδιαίτερη έμφαση στις φρικαλεότητες. και εγκλήματα από τους Ρώσους κατακτητές. Στην περίπτωση της Σερβίας, η Ουκρανική πλευρά θα πρέπει να δώσει προσοχή στο γεγονός ότι η Ουκρανία έπαιρνε πάντα φιλική θέση έναντι του Βελιγραδίου και δεν έχει αναγνωρίσει το Κόσσοβο μέχρι τώρα, επομένως, δεδομένου αυτού, η ανοιχτή υποστήριξη ενός σημαντικού μέρους της Σερβικής κοινωνίας προς τη Ρωσία. φαίνεται τουλάχιστον παράξενη και επιεικώς αχάριστη.
Θεωρούμε ότι στην Ελληνική κοινωνία η ρωσική προπαγάνδα δεν βρίσκει και την μεγαλύτερη απήχηση αν εξαιρέσει κανείς ακραίους εθνικιστές αλλά και ορισμένες αριστερές αντιλήψεις που έχουν μείνει ιστορικά στο παρελθόν. Όμως τα Βαλκάνια η Ρωσία δεν θα τα εγκαταλείψει ποτέ και με κυριότερο σύμμαχο την Σερβία θα επιδιώκει να τα επηρεάζει με την προπαγάνδα της προκειμένου να τα ελέγχει γεωπολιτικά και να φράσει τις διόδους της Δύσης προς την περιοχή ζωτικών συμφερόντων της.
Χρήστος Καλογερόπουλος – Βαλκάνιος
Στρατηγικός Αναλυτής
Εξειδικευμένος σε Θέματα Διεθνούς Ασφάλειας
στη ΝΑ Μεσόγειο
