Ανάλυση: Η κλιμάκωση της έντασης ως «λογική επιλογή»
Η κλιμάκωση της έντασης στην Ανατολική Μεσόγειο αποτελεί σήμερα το πιο πιθανό σενάριο για την περιοχή. Με τα δεδομένα ως έχουν, δεν προβλέπεται ανατροπή της όλης κατάστασης από όποια οπτική γωνία και εάν το κοιτάξει κάποιος. Παίκτης-«κλειδί» για το πώς θα εξελιχθούν τα ζητήματα στην περιοχή, όχι μόνο σ’ ότι αφορά την ενέργεια, είναι η Τουρκία.
Συνήθως, βλέπουμε τα πράγματα από κάτω προς τα πάνω, δηλαδή από την Κύπρο προς την Τουρκία. Θα ανατρέψουμε την οπτική γωνία και να κοιτάξουμε από τα πάνω προς τα κάτω. Δηλαδή, το πώς η Άγκυρα βλέπει την κατάσταση στην Ανατολική Μεσόγειο και ποιες κινήσεις θα μπορούσαν να γίνουν είτε από την ίδια είτε από τους άλλους παίκτες της περιοχής προκειμένου να ομαλοποιηθεί η όλη κατάσταση.
Σύμφωνα με το τουρκικό Ίδρυμα Πολιτικής, Οικονομικής και Κοινωνικής Έρευνας, SETA, στην Τουρκία η κατάσταση στην περιοχή δεν θα αλλάξει γιατί, σύμφωνα με την εκτίμηση που κάνει, τα εμπλεκόμενα μέρη θα συνεχίσουν να μην λαμβάνουν υπόψη τα τουρκικά συμφέροντα. Ουσιαστικά, το 2020 θα έχουμε μια συνέχεια ή καλύτερα κλιμάκωση των όσων ξεκίνησαν να καταγράφονται στο γεωπολιτικό ραντάρ από το 2019.
Η συμπεριφορά της Τουρκίας κατά το 2019 σ’ ότι αφορά την περιοχή της Ανατολικής Μεσογείου και τα ενεργειακά περιγράφεται ως εξής:
- Τα δικαιώματα της Τουρκίας και της λεγόμενης «τουρκικής δημοκρατίας βόρειας Κύπρου» παραγνωρίστηκαν από το «Ενεργειακό Μπλοκ» του Ισραήλ, της Ελλάδας, της Κύπρου και της Αιγύπτου.
- Η Τουρκία, αρχικά, είχε μια παθητική αντίδραση στην αντιμετώπιση των ενεργειών των χωρών αυτών, κυρίως στο πλαίσιο της διπλωματίας, μέχρι που η άρνηση για επίτευξη ενός συμβιβασμού ήταν προφανής.
- Η στρατικοποίηση όλων των μερών θα μπορούσε να οδηγήσει σε παρεξηγήσεις που θα οδηγούσαν στην έναρξη μιας περιφερειακής κρίσης με θανάσιμες επιπτώσεις.
- Η οριοθέτηση Αποκλειστικής Οικονομικής Ζώνης με τη Λιβύη αμφισβήτησε όλους τους υφιστάμενους υπολογισμούς των παικτών της Μέσης Ανατολής.
- Η Αίγυπτος, το Ισραήλ και ο Λίβανος μπορεί να κερδίσουν μεγαλύτερη Αποκλειστική Οικονομική Ζώνη στη βάση της συμφωνίας μεταξύ Λιβύης και Τουρκίας στην οριοθέτηση αμφοτέρων των μερών και το καθεστώς της Κύπρου, ως νησί, θα έχει μερική ή καμία επίδραση στην ΑΟΖ της ηπειρωτικής Τουρκίας (σύμφωνα με το πως ερμηνεύει η Άγκυρα τη Συνθήκη του ΟΗΕ του 1982).
- Οι διεκδικήσεις και επιχειρήματα μπορεί να συμβιβαστούν εάν οι παίΚτες της περιοχής συμφωνήσουν σ’ έναν διαμοιρασμό παρά να έχουν ένα πρόσκαιρο σχετικό όφελος.
Αυτά τα έξι σημεία καταγράφουν το πώς εντός της ίδιας της Τουρκίας αναλύουν, επιγραμματικά, την διαμορφωμένη κατάσταση στην περιοχή. Παράλληλα, είναι εμφανές ότι για την Τουρκία, αυτό που ονομάζει «ενεργειακό μπλοκ», είναι μια εχθρική προς την ίδια πράξη την οποία ξεκίνησε και θα συνεχίσει να πολεμά με κάθε τρόπο.
Σημαντικό στοιχείο σ’ ότι αφορά τον τρόπο με τον οποίο καθορίζει τις κινήσεις της η Τουρκία είναι η προσφορά, ως δέλεαρ συνεργασίας, προς τις άλλες χώρες της περιοχής μιας μεγαλύτερης Αποκλειστικής Οικονομικής Ζώνης. Απευθύνεται προς τρεις χώρες Αίγυπτο, Ισραήλ και Λίβανο υποδεικνύοντάς τους –κατά κάποιο τρόπο– πως, εάν ακυρώσουν τις συμφωνίες τους με την Κύπρο, τότε θα έχουν μεγαλύτερο ΑΟΖ και άρα και μεγαλύτερα οικονομικά οφέλη από την εκμετάλλευση των ενεργειακών αποθεμάτων που μπορεί να βρίσκονται εκεί.
Στην ίδια ανάλυση του SETA-Security Radar γίνεται μια αξιολόγηση της κατάστασης στην περιοχή της Ανατολικής Μεσογείου η οποία κινείται σε γενικές γραμμές στα εξής:
Η έλλειψη μιας συμφωνίας ή ύπαρξη κατανόησης ανάμεσα στις χώρες που περιβάλλουν την Ανατολική Μεσόγειο κλιμακώνει την ένταση σ’ ότι αφορά τον διαμοιρασμό του φυσικού πλούτου. Τα αποθέματα φυσικού αερίου τα οποία θα μπορούσαν να μειώσουν τις πολιτικές εντάσεις εμβάθυναν τις διαφωνίες. Υπό αυτή την έννοια το ενεργειακό μπλοκ Ισραήλ, Ελλάδας, Κύπρου και Αιγύπτου προσπάθησε να αφήσει την Τουρκία και την «τδβΚ» εκτός από το μερίδιο των αποθεμάτων φυσικού αερίου. Σε μια τέτοια περίπτωση το λογικό αποτέλεσμα θα έπρεπε να ήταν μια συμφωνία από την οποία θα κερδίζουν όλοι (win-win) για εξαγωγή του φυσικού αερίου της Ανατολικής Μεσογείου προς την Τουρκία, της οποίας η ετήσια κατανάλωση είναι της τάξης των 53bcm και αποτελεί μια αγορά προς την οποία μπορεί, βάσει λογικής, να στραφεί κάποιος.
Μια τέτοια προσέγγιση μπορεί να περιορίσει τη ρωσική παρουσία στην τουρκική αγορά ως εναλλακτική επιλογή για την τουρκική προσφορά αερίου προς την Τουρκία. Όμως η Τουρκία, σήμερα, αποκλείεται ως αγοραστής φυσικού αερίου ή ως διαμετακομηστής φυσικού αερίου προς άλλες πιθανές αγορές.
Στην προκειμένη περίπτωση μπαίνει κάτω το δέλεαρ «τεράστια τουρκική αγορά» ως κίνητρο για να υπάρξει «συνεργασία» από τη μια και κατ’ επέκταση «ειρήνη» στην ευρύτερη περιοχή. Θα πρέπει ακόμα να σημειωθεί και ότι η τουρκική πλευρά επιχειρεί να περάσει το μήνυμα πως δεν είναι αυτή που έχει πρόβλημα με τις χώρες της περιοχής αλλά αυτές είναι που δεν δέχονται να συνεργαστούν μαζί της.
Ένα στοιχείο το οποίο χρίζει ιδιαίτερη προσοχής είναι η αναφορά «μια τέτοια προσέγγιση μπορεί να περιορίσει τη ρωσική παρουσία στην τουρκική αγορά». Αυτό θα πρέπει να το κρατήσουμε για το μέλλον και μπορεί να αποτελέσει σημείο αναφοράς από πολλούς παράγοντες που εμπλέκονται έμμεσα ή άμεσα στα ενεργειακά της περιοχής.
Εξάλλου, είναι πάνω στη λογική της μείωσης της εξάρτησης της Ευρώπης από το ρωσικό φυσικό αέριο που καταφέρνει η Κύπρος και οι χώρες με τις οποίες συνεργάζεται να έχουν μια ισχυρή στήριξη από τις Ηνωμένες Πολιτείες. Είναι, επίσης, η στρατηγική των ΗΠΑ για ευρωπαϊκή απεξάρτηση από τη Ρωσία που κρατά ακόμα ζωντανό το όνειρο του αγωγού Ανατολικής Μεσογείου.
Εύλογο, λοιπόν, είναι η Τουρκία να επιχειρήσει να παίξει αυτό το χαρτί και να προσπαθήσει να στρέψει τους όποιους αγωγούς θα κατασκευαστούν να κινηθούν προς τη δική της κατεύθυνση. Ξέρει πολύ καλά πως το αντιρωσικό συναίσθημα των Αμερικανών τους κάνει πολλές φορές να μην σκέφτονται με καθαρό μυαλό και να λαμβάνουν βεβιασμένες αποφάσεις.
Επανακαθορισμός των ΑΟΖ της περιοχής
Η Τουρκία φαίνεται αποφασισμένη να προωθήσει πολύ πιο έντονα, κατά το 2020, τον επανακαθορισμό των Αποκλειστικών Οικονομικών Ζωνών ολόκληρης της περιοχής στη βάση των δικών της διεκδικήσεων και διαγράφοντας από τον χάρτη τα όποια δικαιώματα έχει η Κυπριακή Δημοκρατία. Όπως επισημαίνει το SETA:
«Η συμφωνία Τουρκίας-Λιβύης έφερε στην επιφάνεια ένα νέο θέμα που αφορά την Αίγυπτο και το Ισραήλ. Οι συμφωνίες για τον καθορισμό Αποκλειστικών Οικονομικών Ζωνών που υπέγραψαν με τους Ελληνοκύπριους επέφερε περιορισμό στις ζώνες των δύο χωρών, σε αντίθεση με εκείνες του Λιβάνου και της Συρίας.
Μια πορεία για τις χώρες αυτές είναι να αναζητήσουν συμφωνία με την Τουρκία. Έτσι θα κερδίσουν μεγαλύτερη οφέλη μη υποστηρίζοντας τους Ελληνοκύπριους και ο περιορισμός της ελληνοκυπριακής ΑΟΖ θα μεγιστοποιήσει τα οφέλη τους.
Εάν η πορεία τους θα είναι προς όφελος της Ελλάδας και των Ελληνοκυπρίων αυτό θα κλιμακώσει την ένταση. Παράλληλα θα θέσουν ως προτεραιότητά τους την ανατροπή του καθεστώτος στην Τρίπολη προκειμένου να ακυρωθεί η συμφωνία μεταξύ Τουρκίας και Λιβύης.
Εκτιμάται ότι σε πρώτη φάση οι συγκρούσεις –κατά πάσα πιθανότητα στρατιωτικές– θα είναι εντός της Λιβύης μεταξύ των αντιμαχομένων πλευρών. Ωστόσο, αυτή η σύγκρουση μπορεί να κινηθεί και εκτός Λιβύης. Η μόνη περίπτωση να μην προκύψει κάτι ανάλογο, σύμφωνα με την τουρκική προσέγγιση, είναι να υπάρξει ένας συμβιβασμός στα ενεργειακά, όπως περιγράφεται πιο πάνω.
Σημείο–«κλειδί» για την περιοχή θα είναι η ανακάλυψη και η εξόρυξη φυσικού αερίου από την ίδια την Τουρκία. Εκεί θα διαφανεί εάν θα υπάρξει ή όχι ένοπλη σύγκρουση. Στο μεταξύ, η Τουρκία προετοιμάζεται πολύ έντονα και για το δεύτερο σενάριο, αυτής της ένοπλης σύγκρουσης».
ΠΟΙΑ ΘΑ ΕΙΝΑΙ Η ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΠΡΑΓΜΑΤΩΝ ΤΟ 2020
Οι εξελίξεις και η εικόνα που υπάρχει σήμερα είναι πως το λεγόμενο ενεργειακό μπλοκ (δηλαδή Ισραήλ, Ελλάδα, Κύπρος και Αίγυπτος) δεν θα λάβει υπόψη του τα τουρκικά συμφέροντα και θα επιμείνει στο να προστατεύει αυτά που οι εν λόγω χώρες θεωρούν ως δικαιώματά τους.
Υπό αυτή την έννοια η έρευνα και η εξόρυξη από πλευράς Τουρκίας, εάν εντοπιστούν υδρογονάνθρακες, θα κλιμακώσει τόσο πολιτικά όσο και στρατιωτικά την ένταση στην Ανατολική Μεσόγειο.
- Η Ευρωπαϊκή Ένωση και οι Ηνωμένες Πολιτείες μπορεί να επικεντρωθούν στα ήδη ανακαλυφθέντα αποθέματα φυσικού αερίου και να συνεχίσουν να παρέχουν στήριξη στο «μπλοκ».
- Η Τουρκία μπορεί να εκτεθεί σε πιέσεις, κυρώσεις ακόμα και σε απομόνωση καθώς θα προχωρά με τις δικές τις ενέργειες στα σημεία όπου έχει εντοπιστεί φυσικό αέριο.
- Η μεταφορά φυσικού αερίου προς τις χώρες της δύσης μπορεί να αποτελέσει ένα ακόμα σημείο ανησυχίας καθώς η ένταση μπορεί να κλιμακωθεί.
- Η συμφωνία Τουρκίας-Λιβύης και η οριοθέτηση Αποκλειστικής Οικονομικής Ζώνης θα εμποδίσει την κατασκευή αγωγού σύμφωνα και με «το διεθνές δίκαιο» (που επικαλείται η Άγκυρα).
- Η υγροποίηση του εξαχθέντος αερίου στην Κύπρο ή στην Αίγυπτο θα μπορούσε να ήταν μια επιλογή για τη μεταφορά φυσικού αερίου. Πέραν από την κατασκευή ενός αγωγού διά μέσω «τουρκικής περιοχής».
- Η αύξηση του κόστους μπορεί να ωθήσει εξωτερικούς πρωταγωνιστές είτε να συμβιβαστούν με την Τουρκία για την κατασκευή ενός αγωγού που θα φτάνει στην Ευρώπη μέσω Ανατολίας, είτε να υπάρξει περαιτέρω αναταραχή με απειλές και ενέργειες.
