Δρ Αθανάσιος Ε. Δρούγος
Διεεθνολόγος-Γεωστρατηγικός Αναλυτής
Η νέα Στρατηγική Εθνικής Ασφάλειας των ΗΠΑ (NSS) του Τραμπ καθιστά σαφές ότι οι Ηνωμένες Πολιτείες δεν διατηρούν μια κοινή αντίληψη των απειλών με τους συμμάχους τους στο ΝΑΤΟ. Σε μια απίστευτη αντιστροφή των προτεραιοτήτων από την NSS της πρώτης κυβέρνησης Τραμπ /2016-2020 το τελευταίο έγγραφο δαπανά περισσότερο χρόνο για την περιγραφή μιας εσωτερικής απειλής για την Ευρώπη από την Ευρωπαϊκή Ένωση (ΕΕ) την υπερβολική ρύθμιση, τη τάχα λογοκρισία και την «πολιτιστική διαγραφή» από ό, τι η εμφανέστατη απειλή της ρωσικής επιθετικότητας, η οποία απουσιάζει σε μεγάλο βαθμό από το έγγραφο. Ενώ επιζητεί το τέλος του πολέμου στην Ουκρανία, η NSS του Τραμπ διευκρινίζει τη θέση των ΗΠΑ ως ουδέτερου διαιτητή. Σε απάντηση, η ρωσική κυβέρνηση επαίνεσε την NSS επειδή είναι «σε μεγάλο βαθμό συνεπής» με την κοσμοθεωρία της, ακόμη και όταν τα στρατηγικά έγγραφα της Ρωσίας θεωρούν ότι η Μόσχα βρίσκεται σε μια υπαρξιακή σύγκρουση με τη Δύση.Αντί να επικρίνουν τη μη δεσμευτική προσέγγιση των ΗΠΑ για τη διατλαντική σχέση, οι Ευρωπαίοι ηγέτες θα πρέπει αντ ‘αυτού να κλίνουν στην οδηγία NSS για μεγαλύτερο «διαμοιρασμό των βαρών και τη μετατόπιση των βαρών». Συγκεκριμένα, οι ευρωπαϊκές χώρες θα πρέπει να εργαστούν για την ανάπτυξη μιας νέας αρχιτεκτονικής ασφάλειας που θα επιτρέπει την τολμηρή και αποφασιστική ευρωπαϊκή δράση. Αυτή η αρχιτεκτονική θα πρέπει να βασίζεται σε μοντέλα συνασπισμού και κοινοπραξίας για τη λήψη αποφάσεων, τη δράση και την ανάπτυξη ικανοτήτων. Η Ευρώπη πρέπει επίσης να συνεχίσει να σχεδιάζει κεντρικό ρόλο για την Ουκρανία στη μακροπρόθεσμη αρχιτεκτονική ασφάλειας της Ευρώπης, ανεξάρτητα από τις βραχυπρόθεσμες προοπτικές του Κιέβου για ένταξη στο ΝΑΤΟ ή την ΕΕ.
Ορισμένοι Ευρωπαίοι μπορεί να διστάζουν σε αυτή την ιδέα, φοβούμενοι ότι η υπερβολική πολιτική ηγεσία και η αυτονομία θα μπορούσαν να ωθήσουν τις ΗΠΑ να αποσυνδεθούν περαιτέρω από την ήπειρο. Αλλά αν μη τι άλλο, η νέα NSS ενισχύει την ανάγκη για την Ευρώπη να αναπτύξει νέα μοντέλα λήψης αποφάσεων για να ενισχύσει τη συνεργασία με τις ΗΠΑ όταν είναι πρακτική και να ενισχύσει την ευρωπαϊκή υπηρεσία να ενεργεί μόνη της όταν είναι απαραίτητο και όπου τα συμφέροντα αποκλίνουν.Αν πραγματοποιηθεί αποτελεσματικά, αυτή η αναδιοργάνωση θα οδηγήσει σε έναν ισχυρότερο ευρωπαϊκό πυλώνα στο ΝΑΤΟ, πιο ικανούς Ευρωπαίους συμμάχους και εταίρους και μια πιο ανθεκτική σχέση με τις Ηνωμένες Πολιτείες.
Η δυναμική χτίζεται για την Ευρώπη για να αναλάβει μεγαλύτερο μερίδιο της συμβατικής αποτροπής
Ακόμη και πριν ο Λευκός Οίκος κυκλοφορήσει τη νέα του NSS, έχουν ήδη αρχίσει να αναδύονται στοιχεία μιας νέας ευρωπαϊκής αρχιτεκτονικής ασφαλείας. Από τότε που η Ρωσία ξεκίνησε τον πλήρη επιθετικό πόλεμο κατά της Ουκρανίας, τα ευρωπαϊκά κράτη έχουν πραγματοποιήσει πρωτοφανείς επενδύσεις στους στρατούς τους και προετοιμάζουν τις ένοπλες δυνάμεις τους για εδαφική άμυνα. Στην ανατολική πλευρά της Συμμαχίας, όπου διακυβεύονται περισσότερο η αποτροπή και η άμυνα, η στάση του ΝΑΤΟ έχει εξελιχθεί από μια δύναμη tripwire τεσσάρων ομάδων μάχης που αναπτύχθηκαν για πρώτη φορά το 2017 σε εννέα χερσαίες δυνάμεις , τοποθετημένες από τη Φινλανδία μέχρι τη Ρουμανία, και είναι καλύτερα εξοπλισμένες για να υπερασπιστούν το έδαφος των συμμάχων.
Με την ενσωμάτωση της Σουηδίας και της Φινλανδίας στο ΝΑΤΟ, η Συμμαχία μπορεί τώρα να λειτουργήσει ως ενιαίο μέτωπο από τη Βαλτική Θάλασσα/Σκανδιναβική χερσόνησο προς τη Μαύρη Θάλασσα. Η γρήγορη ένταξη και των δύο χωρών έχει φέρει τη Ρωσία σε μια πιο δύσκολη θέση γεωγραφικά κατά μήκος της ανατολικής πτέρυγας: η Μαύρη Θάλασσα εξουδετερώνεται αποτελεσματικά και η Βαλτική Θάλασσα έχει γίνει προπύργιο του ΝΑΤΟ. Αυτή η ενοποίηση επιτρέπει την άνευ προηγουμένου ευρωπαϊκή στρατιωτική δραστηριότητα και ενισχύει τα συμμαχικά εδάφη έναντι των αεροπορικών και πυραυλικών απειλών, οι οποίες έχουν επιδεινωθεί τα τελευταία χρόνια από τις διαλυμένες ή ληγμένες συνθήκες ελέγχου των όπλων που προηγουμένως υπογράμμιζαν την ευρωπαϊκή ασφάλεια.
Καθώς το ΝΑΤΟ προσαρμόζει τη στάση του σε νέες μορφές πίεσης από τη Ρωσία, πολλές από τις στρατιωτικές του δραστηριότητες και επιχειρήσεις βασίζονται τώρα σε ευρωπαϊκές πρωτοβουλίες και περιουσιακά στοιχεία. Αυτό συμβαίνει με την επιχείρηση Baltic Sentry του ΝΑΤΟ, η οποία ξεκίνησε τον Ιανουάριο αφού αρκετά συμμαχικά υποθαλάσσια καλώδια υπέστησαν ζημιές ή αποκόπηκαν το 2023 και το 2024. Η επιχείρηση Eastern Sentry του ΝΑΤΟ, που ξεκίνησε τον Σεπτέμβριο του 2025 ως απάντηση στις ρωσικές εισβολές μη επανδρωμένων αεροσκαφών στην Πολωνία, βασίζεται επίσης εκτενώς στις ευρωπαϊκές δυνατότητες. Και οι δύο επιχειρήσεις δείχνουν ότι τα ευρωπαϊκά έθνη μπορούν να θέσουν σε λειτουργία την προσαρμοσμένη στάση του ΝΑΤΟ.
Και ακόμη και εκτός των πλαισίων του ΝΑΤΟ, οι ευρωπαϊκές χώρες και το Ηνωμένο Βασίλειο δημιουργούν νέα διλήμματα για τη Ρωσία. Οι Ευρωπαίοι συνέχισαν να πιέζουν τις κυρώσεις και επικεντρώνονται στη διάλυση του «σκιώδους στόλου» των πετρελαιοφόρων της Ρωσίας. Τον Οκτώβριο, για παράδειγμα, οι γαλλικές δυνάμεις επιβιβάστηκαν σε ένα ρωσικό σκιώδες δεξαμενόπλοιο στόλου ως μέρος μιας ευρύτερης προσπάθειας να εμποδίσει την ικανότητα της Ρωσίας να αποκτήσει παράνομα έσοδα.
Οι νέες αμυντικές συμφωνίες μεταξύ πολλών ευρωπαϊκών χωρών έχουν ενισχύσει τη δέσμευση για αμοιβαία άμυνα που, εκτός της παρατεταμένης αποτροπής των ΗΠΑ, υπήρχε κατά κύριο λόγο μέχρι σήμερα στη σφαίρα της διαχείρισης κρίσεων του ΝΑΤΟ. Μόλις τους τελευταίους μήνες, το Ηνωμένο Βασίλειο και η Γαλλία έγραψαν τη συμφωνία Lancaster House 2.0 για τον εκσυγχρονισμό της σχέσης τους για την άμυνα και την ασφάλεια, η Γερμανία και η Γαλλία συμφώνησαν να αναπτύξουν ένα συμβούλιο άμυνας και ασφάλειας για να λειτουργήσουν καλύτερα τις κοινές απαντήσεις και το Ηνωμένο Βασίλειο και η Γερμανία υπέγραψαν μια συμφωνία αμοιβαίας άμυνας που ονομάζεται Συνθήκη του Κένσινγκτον.
Ενώ αυτές οι συμφωνίες και πρωτοβουλίες επιβεβαιώνουν τη δέσμευση των αντίστοιχων εθνών για τη συλλογική άμυνα του ΝΑΤΟ και τη ρήτρα αμοιβαίας άμυνας της ΕΕ, υπογραμμίζουν επίσης την ώθηση των ευρωπαϊκών χωρών να συνεργαστούν στενότερα μεταξύ τους για την ασφάλεια εν μέσω αυξανόμενης αβεβαιότητας που προέρχεται από την Ουάσιγκτον. Είναι σημαντικό ότι αυτές οι συμφωνίες δημιουργούν επίσης περιπλοκότητες για τη Ρωσία και την Κίνα, οι οποίες θα προτιμούσαν να αντιμετωπίσουν μια λιγότερο αλληλένδετη ήπειρο.
Ο Συνασπισμός και η κοινοπραξία προσεγγίζουν την ασφάλεια
Ο συνασπισμός, αν και επί του παρόντος καθυστερεί εν μέσω απογοητευμένων διαπραγματεύσεων κατάπαυσης του πυρός, επιτρέπει τουλάχιστον στους Ευρωπαίους να διαμορφώσουν τον τρόπο με τον οποίο η Ουκρανία θα μπορούσε να ενσωματωθεί στην αρχιτεκτονική ασφάλειας της Ευρώπης στο μέλλον. Ο συνασπισμός ανακοίνωσε ότι θα υποστηρίξει την Ουκρανία σε ένα περιβάλλον μετά την κατάπαυση του πυρός αναγεννώντας τις χερσαίες δυνάμεις της Ουκρανίας (πιθανώς με μπότες στο έδαφος), εξασφαλίζοντας τους ουρανούς της Ουκρανίας και εξασφαλίζοντας ασφαλή πρόσβαση για σκάφη που διέρχονται από τα λιμάνια της Ουκρανίας. Αυτή η δομή παραμένει το καλύτερο μοντέλο για την υποστήριξη της Ουκρανίας στο μέλλον, δεδομένης της έλλειψης σαφήνειας των ΗΠΑ γύρω από τις εγγυήσεις ασφαλείας για την Ουκρανία ή την υποστήριξη για τη μελλοντική ένταξη του Κιέβου στο ΝΑΤΟ. Για να δημιουργήσουν την αμυντική βιομηχανική βάση της ηπείρου, τα ευρωπαϊκά κράτη θα πρέπει να υιοθετήσουν μια προσέγγιση κοινοπραξίας με στόχο την από κοινού ανάπτυξη και την προμήθεια στρατιωτικού εξοπλισμού και τεχνολογιών που είναι συμπληρωματικές με το ΝΑΤΟ. Αυτή η προσέγγιση θα είναι κρίσιμη για τους γρήγορους πόρους και την κάλυψη των κενών που θα μπορούσαν να αφεθούν από τις δυνατότητες των Αμερικανικών αποχωρήσεων τα επόμενα χρόνια. Για παράδειγμα, η Ευρωπαϊκή Προσέγγιση Μεγάλης Έκτασης (ELSA) δείχνει υπόσχεση και μπορεί να θεωρηθεί ως ένα σχέδιο για το πώς τα ευρωπαϊκά κράτη μπορούν να συνεργαστούν για να αναπτύξουν νέες δυνατότητες μαζί και να αποφασίσουν πότε και πώς θα τις χρησιμοποιήσουν. Η ELSA, η οποία περιλαμβάνει τη Γαλλία, την Ιταλία, τη Γερμανία, την Πολωνία, τη Σουηδία και το Ηνωμένο Βασίλειο, στοχεύει στην κατασκευή ενός συστήματος πλήρους φάσματος για όπλα με εμβέλεια που υπερβαίνει τα 500 χιλιόμετρα. Συμπληρώνει την Ευρωπαϊκή Πρωτοβουλία Sky Shield, η οποία αν και ελλιπής, στοχεύει στη δημιουργία ενός επίγειου ολοκληρωμένου συστήματος αεράμυνας για την προστασία του ευρωπαϊκού εναέριου χώρου που εξακολουθεί να εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από τις ΗΠΑ.Για να αξιοποιήσουν αυτές τις κοινοπραξίες με επίκεντρο την ικανότητα, οι Ευρωπαίοι θα πρέπει να συγκεντρώσουν οικονομικούς πόρους μέσω της ΕΕ και να αξιοποιήσουν καλύτερα τον διακυβερνητικό Οργανισμό Ευρωπαϊκής Άμυνας για χρηματοδότηση και συντονισμό. Αρκετά έργα δείχνουν πολλά υποσχόμενα όπως τα δορυφορικά προγράμματα για πληροφορίες ή παρατήρηση ως μελλοντική εναλλακτική λύση στο Starlink μέσω του Eutelsat. Η άνοδος της ιταλικής και γαλλικής χερσαίας SAMP/T συμπαραγωγής, αντιαεροπορικών συστημάτων η οποία θα εξοπλίσει στη Δανία, την τρίτη ευρωπαϊκή χώρα που θα λειτουργήσει το σύστημα .Για έργα μικρότερης κλίμακας, η ΕLSA θα πρέπει να συνεχίσει να υποστηρίζει προγράμματα όπως τα βελγικά ολλανδικά κατατροφής ναρκών στη θάλασσα το οποίο στοχεύει στην περαιτέρω αναβάθμιση τους.
Μια άλλη προσέγγιση με τους Αμερικανούς.
Καθώς η Ευρώπη επιδιώκει να διατηρήσει το ενδιαφέρον και τη δέσμευση των ΗΠΑ βραχυπρόθεσμα, έχει μια μοναδική ευκαιρία να επανεξετάσει την αρχιτεκτονική της ασφάλειας και να εξισορροπήσει τη διατλαντική σχέση. Σε αυτό το νέο στρατηγικό τοπίο, το μέλλον των διατλαντικών σχέσεων θα βασιστεί στην Ευρώπη για να μπορέσει να υπερασπιστεί τον εαυτό της, ενώ θα χαράξει χώρο για να προωθήσει προτάσεις με τις Ηνωμένες Πολιτείες, όπου είναι συμφέρουσα και για τις δύο πλευρές του Ατλαντικού. Η Ευρώπη έχει τα δυνατά της πλεονεκτήματα στην ισορροπία δυνάμεων έναντι της Ρωσίας, παρά το αντιληπτό ισοζύγιο ισοτιμίας της τελευταίας, και ένα σημαντικό είναι το υψηλό επίπεδο συνεργασίας και διαλειτουργικότητας.
Μόλις πριν από λίγα χρόνια, η οικοδόμηση ευρωπαϊκών συνασπισμών και δυνατοτήτων ανεξάρτητων από τις Ηνωμένες Πολιτείες θα φαινόταν πιθανή απειλή για τη διατλαντική και ευρωπαϊκή ενότητα. Τώρα είναι το αντίθετο. Καθώς οι ΗΠΑ επανατοποθετούνται και επαναπροσδιορίζονται, περισσότερες ευρωπαϊκές δράσεις δεν χρειάζεται να ισοδυναμούν με λιγότερη συνεργασία με την Ουάσιγκτον. Αυτή η νέα αρχιτεκτονική ασφαλείας θα επιτρέψει επίσης στις Ηνωμένες Πολιτείες να προσδιορίσουν καλύτερα τα σημεία διαλόγου σε συγκεκριμένα ζητήματα, βοηθώντας να απαντηθεί το δίλημμα της εποχής του Ψυχρού Πολέμου για το ποιον θα καλέσει όταν οι Ηνωμένες Πολιτείες θέλουν να καλέσουν την Ευρώπη. Ειδικά καθώς η νέα NSS καλεί τις Ηνωμένες Πολιτείες να «οργανώσουν ένα δίκτυο επιμερισμού των βαρών».
Η νέα NSS έχει περιγράψει τους στόχους των ΗΠΑ και ούτε η Ευρώπη ούτε η Ουκρανία θα πρέπει να περιμένουν άλλο την Ουάσιγκτον να ενισχύσει τη δέσμευσή της για διατλαντική ασφάλεια. Οι προτεραιότητες των ΗΠΑ βρίσκονται εκτός του ευρωπαϊκού θεάτρου ανεξάρτητα από τις απειλές για την ασφάλεια που μπορεί να θέσει η Ρωσία ή η Κίνα. Επιπλέον, η Ευρώπη δεν θα λάβει τέτοια στρατηγική σαφήνεια από μια διοίκηση που επιδιώκει μια προσέγγιση βασισμένη σε καταστάσεις και συναλλακτικά στα διλήμματα ασφαλείας. Αντ ‘αυτού, η Ευρώπη πρέπει να είναι τολμηρή στην προώθηση μιας νέας αρχιτεκτονικής ασφάλειας που έχει τη δυνατότητα να ενισχύσει την ευρωπαϊκή άμυνα και να επαναφέρει τη διατλαντική σχέση προς το καλύτερο
