Γράφει ο Δρ Aθαν;aσιος Ε. Δρούγος Διεθνολόγος- Γεωστρατηγικός Αναλυτής
Καθώς η Ρωσία και η Δύση εισέρχονται σε μια δραματική νέα περίοδο αντιπαράθεσης όπου θα καταστούμε μάρτυρες πρωτοφανών εξελίξεων- ορισμένοι στην Ουάσιγκτον έχουν προτείνει μια πιθανή επιστροφή της Τουρκίας, δηλαδή “του άσωτου γιου του ΝΑΤΟ” ως λίαν ενεργού μέλους με αναβαθμισμένη θέση στο ΝΑΤΟ. Η Τουρκία, λένε οι αναλυτές του Πενταγώνου και του υπουργείου εξωτερικών ανησυχεί από την αναβίωση της Ρωσικής ισχύος, ειδικά στη Μαύρη Θάλασσα. Η κυβέρνηση του Προέδρου Ερντογάν έχει επίσης καλλιεργήσει ισχυρές σχέσεις με την Ουκρανία και θα ήταν αναστατωμένη αν έβλεπε την κυριαρχία της χώρας να παραβιάζεται από τον ιστορικό εχθρό της Τουρκίας.
Στην πραγματικότητα, το αντίθετο φαίνεται πιο πιθανό. Αν ο Πρόεδρος Βλαντιμίρ Πούτιν καταφέρει να επιτύχει έστω μία οριακά υπολογίσιμη στρατιωτική νίκη κατά της Ουκρανίας και είναι σε θέση να αντιμετωπίσει τις τεράστιες οικονομικές και διπλωματικές κυρώσεις , θα επιταχύνει τη μετάβαση της Τουρκίας σε κάποια επιλογή -θέση εκτός των στενών δεσμών του ΝΑΤΟ . Η αποτυχία του Ατλαντικής Συμμαχίας να σταματήσει τον αλυτρωτισμό της Μόσχας θα επιβεβαιώσει τις κρυφές πεποιθήσεις της Άγκυρας για τη μείωση της αξίας της Συμμαχίας και θα τροφοδοτήσει τις ελπίδες της για μια νέα εποχή στη γεωπολιτική.
Σε αντίθεση με τον Ψυχρό Πόλεμο, η Άγκυρα δεν θεωρεί απαραίτητα τη Ρωσική δυναμική εμφάνιση ως απειλή. Αυτό οφείλεται στο ότι η κοσμοθεωρία του Ερντογάν, καθώς και της Τουρκικής Ισλαμοδεξιάς συνολικά, είναι πολύ πιο κοντά σε αυτή του Πούτιν παρά με αυτή των δυτικών φιλελεύθερων ελίτ. Αυτό μπορεί να φαίνεται ασήμαντο για τους υπεύθυνους χάραξης πολιτικής, αλλά είναι το συναισθηματικό σκηνικό σε ολόκληρο τον μηχανισμό πολιτικής, που διαμορφώνει τις λαϊκές αντιλήψεις και τη στρατηγική κουλτούρα. Ο Πούτιν εγινε γνωστός επειδή είπε το 2007 στο Μόναχο ότι «η κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης ήταν η μεγαλύτερη γεωπολιτική καταστροφή του [20ού] αιώνα». Τα κατορθώματά του στην εξωτερική πολιτική, από τον πόλεμο της Γεωργίας το 2008 σε Αμπχαζία και Νότια Οσετία ως την τρέχουσα απαράδεκτη και άθλια επίθεση στην Ουκρανία, επιδιώκουν να ανατρέψουν αυτήν την καταστροφή της περιόδου 1990-1993.
Οι Τούρκοι μπορούν να σχετίζονται με αυτή τη φιλοδοξία. Για συντηρητικούς όπως ο Ερντογάν, το καθεστώς της Τουρκίας ως κατώτερης επιρροής εταίρου σε μια υπερατλαντική συμμαχία υπό την ηγεσία των ΗΠΑ και ως μεσαίου μεγέθους δύναμη μεταξύ του Ιράν και της Βουλγαρίας είναι μια μεγάλη καταστροφή. Η Τουρκική δεξιά ονειρεύεται μια αναζωογονημένη Τουρκική σφαίρα επιρροής, προβάλλοντας ισχύ σε τρεις ηπείρους. Είκοσι χρόνια στην ηγεσία της κυβέρνησης τους επέτρεψε να εμφυσήσουν στη χώρα αυτό το όραμα. Οι ιδρυτές της Τουρκίας νίκησαν τις τότε δυτικές δυνάμεις στη μάχη για να οικοδομήσουν μια δημοκρατία που κράτησε τη δυτική νεωτερικότητα ως πρότυπο. Η σημερινή κυβέρνηση, που μπορεί να βρει τις ρίζες της στους ριζοσπάστες δεξιούς διαφωνούντες με αυτή την παράδοση, επιδιώκει να κάνει το αντίστροφο. Βλέπουν τη Δύση ως ένα αντί-μοντέλο: έναν αντίπαλο που πρέπει να αντικατοπτριστεί και τελικά να νικηθεί στο δικό του παιχνίδι.
Τίποτα σχετικά με τη Ρωσική επιτυχία στην Ουκρανία δεν θα το ανατρέψει αυτό. Αντίθετα,αν ο Πούτιν επικρατήσει , θα είχε πολύ συναρπαστικές επιπτώσεις για κάποιους από τους ανθρώπους στο προεδρικό μέγαρο στην Άγκυρα. Θα έλεγε στην Τουρκική δεξιά ότι βρίσκονται στο κατώφλι μιας νέας εποχής στην παγκόσμια πολιτική, μια εποχή που οι ίδιοι προσπάθησαν να φέρουν. Η Ουάσιγκτον είναι εστιασμένη στις επιπτώσεις που πιθανότατα θα έχει η Ρωσική εδαφική επέκταση στη Κίνα και στη Ταϊβάν. Αλλά τα σύνορα γίνονται πιο θολά και σε άλλα μέρη του κόσμου. Η Τουρκία έχει μακράν τις πιο ισχυρές συμβατικές δυνάμεις στην περιοχή της. Ελέγχει ουσιαστικά τη κατεχόμενη Κύπρο, κυβερνά άμεσα τμήματα της βόρειας Συρίας και έχει υπολογίσιμη στρατιωτική παρουσία στο βόρειο Ιράκ. Η Άγκυρα θα μπορούσε να ενσωματώσει περαιτέρω αυτά τα εδάφη με στόχο να τα προσαρτήσει τελικά. Θα μπορούσε επίσης να επιδιώξει να συνδέσει την ηπειρωτική χώρα του Αζερμπαϊτζάν με τον εδαφικό του θύλακα του Ναχιτσιβάν μέσω του διαδρόμου Zanzegur.
Στο Αιγαίο, η Άγκυρα εκτιμάται σε κύκλους των ΗΠΑ θα μπορούσε να πιέσει πιο δυνατά τα Ελληνικά θαλάσσια σύνορα, τα οποία λαθεμένα θεωρεί ότι την έχουν αδικήσει…… Όπως η Μόσχα, η Άγκυρα θα τραγουδούσε “τον ύμνο του φιλελεύθερου παρεμβατισμού”προσθέτοντας τη δική της αυτοκρατορική νοσταλγία και αξιώσεις θρησκευτικής και εθνικής αλληλεγγύης. Η ανθρωπιστική βοήθεια, τα δημοψηφίσματα και οι στρατιωτικές επιχειρήσεις θα μπορούσαν να διευκολύνουν τη διαδικασία. Ακόμη και σε έναν κόσμο μετά την Ουκρανία, μια τέτοια πολιτική θα μπορούσε τελικά να προκαλέσει δυτικές κυρώσεις. Η Τουρκία είναι πιο δημοκρατική από τη Ρωσία και δεν έχει ενεργειακούς πόρους για να μιλήσει, επομένως θα ήταν πιο επιρρεπής σε αυτές. Αλλά ίσως όχι τόσο πολύ . Εικάζεται ότι η αποκοπή της Ρωσίας από το δίκτυο ανταλλαγής SWIFT, που χρησιμοποιείται από τις τράπεζες για διασυνοριακές πληρωμές, θα μπορούσε να οδηγήσει στην κατασκευή μιας μη δυτικής εναλλακτικής λύσης. Η κινεζική κυβέρνηση ασφαλώς εργάζεται για την επιβολή προώθησης των δικών της χρηματοοικονομικών συστημάτων.. Εάν οι δύο μεγαλύτερες ρεβιζιονιστικές χώρες ξεφύγουν από τη λαβή των δυτικών κυρώσεων, ίσως και μεσαίου μεγέθους χώρες αναθεωρητισμού όπως η Τουρκία θα μπορούσαν να ακολουθήσουν. Ο Ερντογάν έχει πει εδώ και καιρό ότι θα σκεφτόταν να συμμετάσχει στο Συμβούλιο Συνεργασίας της Σαγκάης. Δεν υπάρχει λόγος να μην τον πάρεις στα σοβαρά.
ΝΑΤΟ-Τουρκία
Η περαιτέρω διευκόλυνση της στροφής της Άγκυρας σε μια θέση μετά το ΝΑΤΟ είναι το γεγονός ότι τα οφέλη από την ένταξη στη Συμμαχία εξασθενούν ήδη.. Για να είμαστε σαφείς, η Τουρκία έχει ωφεληθεί πάρα πολύ από την ένταξη στο ΝΑΤΟ. Ο στρατός της διαμορφώθηκε πλήρως από την κουλτούρα, τα πρότυπα και την τεχνολογία του ΝΑΤΟ. Η Τουρκία ανταπέδωσε επίσης τη Συμμαχία ως σταθερό μέλος, τηρώντας τις υποχρεώσεις της συνεισφέροντας σε αποστολές στο Κόσοβο και το Αφγανιστάν και φιλοξενώντας τη Χερσαία Διοίκηση του ΝΑΤΟ. Η τρέχουσα πολιτική της δεν αφορά την αποχώρηση από το ΝΑΤΟ, αλλά μάλλον την αλλαγή προοπτικής.
Ο στόχος του Ερντογάν με το ΝΑΤΟ είναι ότι “είμαι ήδη στον σύλλογο, αλλά βλέπω το μέλλον της Τουρκίας να είναι αλλού”. Θέλει να μεταφέρει τη χώρα σε ένα μέρος όπου δεν θα φύγει απαραίτητα, αλλά δεν θα χρειάζεται να ανησυχεί ούτε για το τι σκέφτονται τα άλλα μέλη για αυτό. Πάρτε το πιο σημαντικό ζήτημα: την αεράμυνα. Η ραχοκοκαλιά της τουρκικής αεροπορίας είναι το μαχητικό αεροσκάφος F-16, προϊόν πολύ γόνιμης Τουρκοαμερικανικής συνεργασίας τη δεκαετία του 1980. Η Τουρκία εντάχθηκε επίσης στην κοινοπραξία για το F-35, το μαχητικό αεροσκάφος πέμπτης γενιάς. Κατά τη διάρκεια του Συριακού εμφυλίου πολέμου στις αρχές της δεκαετίας του 2010, η Τουρκία βασιζόταν σε συστήματα αεράμυνας Patriot αμερικανικής κατασκευής (Αμερικανικής, Ολλανδικής, Γερμανικής και Ισπανικής) για τη φύλαξη των νότιων συνόρων της και ήθελε να αγοράσει τις δικές της συστοιχίες από τις ΗΠΑ Όμως αυτή η συνεργασία χάλασε. Μέχρι σήμερα, όταν ρωτήθηκε σε ιδιωτικές συναντήσεις, ο Ερντογάν επέμενε ότι οι Ηνωμένες Πολιτείες δεν θα του πουλήσουν το σύστημα Patriot. Αμερικανοί αξιωματούχοι το αρνούνται, υποστηρίζοντας ότι πρόσφεραν ευνοϊκούς όρους. Στη συνέχεια, αμέσως μετά την απόπειρα πραξικοπήματος του 2016, η Τουρκία αγόρασε το Ρωσικό σύστημα αεράμυνας S-400. Οι Αμερικανοί υποστήριξαν ότι το F-35 δεν μπορούσε να συνυπάρξει με το Ρωσικό σύστημα για λόγους ασφαλείας και έθεσαν εκτός προγράμματος την Τουρκία.
Τώρα δεν είναι καν σαφές εάν το Κογκρέσο θα επιτρέψει στις Αμερικανικές εταιρείες να εκσυγχρονίσουν τον στόλο των F-16 της Τουρκίας. Οι Ευρωπαϊκές χώρες έχουν επιβάλει επίσης de facto κυρώσεις στην Τουρκία για ζητήματα που κυμαίνονται από την πολιτική στη Συρία έως τις παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Δεδομένης της κοσμοθεωρίας της, η κυβέρνηση Ερντογάν δεν φαίνεται να την πειράζει. Η ομιλία του Ερντογάν για την αμυντική πολιτική παρουσιάζει την ιστορία του πώς οι κυρώσεις των ΗΠΑ στην Τουρκία μετά την επέμβασή της της το 1974 στην Κύπρο ώθησαν την ανάπτυξη της αμυντικής βιομηχανίας της χώρας. Σπεύδει επίσης να επισημάνει ότι όταν η κυβέρνησή του θέλησε να αγοράσει drones Reaper από τις Ηνωμένες Πολιτείες και της τα αρνήθηκαν αρνήθηκε, ξεκίνησε να δημιουργήσει το δικό της πρόγραμμα για drone παγκόσμιας κλάσης. «Οι κακοί γείτονες μας έκαναν ιδιοκτήτες σπιτιού», λέει ο Ερντογάν, υποστηρίζοντας ότι οι κυρώσεις των ΗΠΑ θα οδηγήσουν τώρα την ανάπτυξη του TF-X, του πρώτου αυτόχθονου μαχητικού αεροσκάφους της Τουρκίας.
Υπάρχει, φυσικά, το άρθρο 5 του ΝΑΤΟ, και η πυρηνική αποτροπή, που αποτελούν το επίκεντρο της άμυνας της Τουρκίας εδώ και 70 χρόνια. Φυσικά, αυτά δεν είναι θέματα που έχουν συζητηθεί με πολλή αυστηρότητα τα τελευταία χρόνια. Εξακολουθεί να υπολογίζει ο Ερντογάν στη Δύση να έρθει στη βοήθεια της Τουρκίας εάν παραστεί ανάγκη; Μπορεί. Ή μήπως όχι. Ένα πράγμα που είναι σίγουρο είναι ότι εάν η Ρωσία καταφέρει να αποκτήσει τον έλεγχο της Ουκρανίας, η ηγεσία της Τουρκίας θα χάσει περισσότερο σεβασμό για τους δυτικούς ομολόγους της. Είναι αλήθεια ότι μερικά από αυτά θα μπορούσαν να αλλάξουν: οι Ηνωμένες Πολιτείες και οι Ευρωπαίοι σύμμαχοί τους θα μπορούσαν να προσφέρουν στην Τουρκία ευνοϊκές συμφωνίες για οπλικά συστήματα και να υποστηρίξουν την άμυνά της, ειδικά στη Μαύρη Θάλασσα, όπου η Τουρκία αισθάνθηκε ιστορικά ότι απειλείται περισσότερο από τη Ρωσία. Αυτό θα συνεπαγόταν τον αναπροσανατολισμό (για άλλη μια φορά, στην περίπτωση του F-35) των πολύπλοκων αλυσίδων εφοδιασμού που κατασκευάζουν όπλα τελευταίας τεχνολογίας, καθώς και αλλαγή γνώμης στα δυτικά κοινοβούλια που ελέγχουν τις κυρώσεις. Το πρώτο θα μπορούσε να γίνει – το δεύτερο μπορεί να είναι πιο δύσκολο. Και στις δύο πλευρές, η εμπιστοσύνη θα ήταν δύσκολο να αποκατασταθεί. Η Άγκυρα θα οδηγούσε σε μια σκληρή συμφωνία και η Δύση θα φοβόταν πάντα ότι η Τουρκία θα μπορούσε να τύχει παραχωρήσεων και να περπατήσει ούτως ή άλλως.
Η φυσική θέση για την Τουρκία αυτή τη στιγμή είναι στο φράχτη. Είναι αλήθεια ότι η Τουρκία έχει ισχυρές σχέσεις με την Ουκρανία, αλλά αυτό δεν είναι απαραίτητα μια προσπάθεια ισορροπίας έναντι της Ρωσίας. Τούρκοι αξιωματούχοι μου είπαν στο παρελθόν ότι ήταν πραγματικά απογοητευμένοι που είδαν τόσο αποφασιστικά αντιρωσικά και φιλοδυτικά αισθήματα στους Ουκρανούς ομολόγους τους. Θα προτιμούσαν το Κίεβο να είναι εθνικιστικό αλλά αδέσμευτο, και επομένως να έχει ανάγκη από μια φιλική μεσαία δύναμη όπως η Τουρκία. Η Τουρκία δεν ήταν σημαντικός παράγοντας στη διπλωματική κίνηση πρόσφατα, και αυτό δεν είναι τυχαίο. Η Τουρκία δεν είναι μέρος της πλέον αδύναμης μορφής της Νορμανδίας και δεν υπάρχει λόγος να πιστεύουμε ότι ήθελε να γίνει. Αντίθετα, ο Ερντογάν κάλεσε τον Πούτιν και τον Πρόεδρο Ζελένσκι στην Τουρκία με μια προσφορά μεσολάβησης. Αυτό ήταν περίεργο, δεδομένου ότι η κρίση δεν είναι πραγματικά μεταξύ αυτών των χωρών, αλλά μεταξύ της Ρωσίας και των Ηνωμένων Πολιτειών. Περισσότερο από οτιδήποτε άλλο, η πρόσκληση ήταν μια έκφραση της λύπης που νιώθει η Τουρκία για μια σύγκρουση εντός του μη δυτικού, μη φιλελεύθερου και επομένως, κατά την άποψη του Ερντογάν, του «ελεύθερου» χώρου.
Ο Ερντογάν πιθανότατα πιστεύει ότι αν μόνο ο Ζελένσκι δεν ήταν τόσο ενθουσιώδης «δυτικός» και αν είχε υιοθετήσει μια πιο Τουρκική προσέγγιση για την ΄ννοια κυριαρχία, ο Πούτιν δεν θα είχε εισβάλει στη χώρα του. Όπως έχουν τα πράγματα, το άμεσο βλέμμα της Τουρκίας είναι οικονομικό. Ο πόλεμος μεταξύ Ουκρανίας και Ρωσίας είναι απαίσιος για την ήδη εύθραυστη Τουρκική οικονομία. Η Τουρκία εισάγει το ένα τρίτο του φυσικού αερίου της από τη Ρωσία και σημαντικές ποσότητες τροφίμων και από τις δύο χώρες. Οι Ρώσοι τουρίστες αποτελούν σημαντική πηγή συναλλάγματος και αναμένονταν με ανυπομονησία καθώς πλησιάζει η τουριστική περίοδος. Έχοντας αποκοπεί από τους δυτικούς προμηθευτές, η Τουρκία έχει επίσης συμφωνίες για την εισαγωγή Ουκρανικών κινητήρων για ορισμένα από τα βασικά οπλικά της συστήματα. Όπως τόνισε ο αμυντικός αναλυτής Arda Mevlutoglu, θα είναι δύσκολο να βρεθούν κινητήρες για το επιθετικό ελικόπτερο T929 Atak της TAI και το drone Akıncı του Bayraktar, δύο σημαντικά οπλικά συστήματα για την Τουρκία.
Συμπεράσματα
Καθώς ο Πούτιν αναγνώρισε τις αποσχισθείσες Λαϊκές “δημοκρατίες ” ο Ερντογάν βρισκόταν σε ένα νέο ταξίδι στην Αφρική ήτοι στη Λαϊκή Δημοκρατία του Κονγκό, τη Σενεγάλη και τη Γουινέα-Μπισάου. Το Τουρκικό υπουργείο Εξωτερικών εξέδωσε μια λιτή δήλωση καλώντας τη Ρωσία να σεβαστεί την εδαφική κυριαρχία της Ουκρανίας, αλλά αυτό ήταν όλο. Όταν συγκλήθηκε έκτακτη σύνοδος κορυφής του ΝΑΤΟ, ο Ερντογάν ακύρωσε τελικά το τελευταίο σκέλος του ταξιδιού του και επέστρεψε σπίτι του. Καθ’ οδόν, πρόσφερε μερικά σχόλια στο περιοδεύων δικαστήριο δημοσιογράφων και γεωπολιτικών αναλυτών του: οι ηγέτες του ΝΑΤΟ πρέπει να αποφασίσουν τι ήθελαν να κάνουν ήδη, η Τουρκία ήταν χώρα της Μαύρης Θάλασσας και θα ενεργούσε ως μία, δεν μπορούσε να δεχτεί την παραβίαση της ουκρανικής επικράτειας από τη Ρωσία , η Τουρκία δεν θα εγκατέλειπε ούτε την Ουκρανία ούτε τη Ρωσία, θα μιλούσε με ηγέτες και θα τακτοποιούσε τα πράγματα.
Ο Ερντογάν απλώς φαινόταν πικραμένος που χρειάστηκε να ακυρώσει το ταξίδι του στη Γουινέα-Μπισάου προκειμένου να συμμετάσχει σε μια συνάντηση με τους ηγέτες του ΝΑΤΟ που ανησυχούσαν έντονα. Λίγο πριν, ο προεδρικός σύμβουλος Ιμπραήμ Καλίν είχε παραχωρήσει συνέντευξη σε Γερμανική εφημερίδα, λέγοντας: Οι κυρώσεις κατά της Ρωσίας δεν θα λειτουργήσουν. Αναβάλλουν μόνο προβλήματα. Είναι καλύτερα να ακούσετε την άλλη πλευρά και να κατανοήσετε τις στρατηγικές ανησυχίες τους. Η Ρωσία αισθάνεται ότι απειλείται από το ΝΑΤΟ. Ο Πούτιν θέλει να επαναχαράξει τα σύνορα και να ανανεώσει τις στρατηγικές συμμαχίες 30 χρόνια μετά την κατάρρευση της ΕΣΣΔ. Ο Καλίν ακουγόταν ότι αν προσπαθούσε να ηρεμήσει τα νεύρα της Δύσης, με τον τρόπο που θα μπορούσε κανείς να ηρεμήσει έναν πολύπαθο ψυχικό ασθενή. Μέχρι πρόσφατα ήταν το αντίστροφο. Η πραγματικότητα ανήκε στους φιλελεύθερους, οι οποίοι υιοθέτησαν αυτόν τον τόνο απέναντι στους ακροδεξιούς εθνικιστές που θεωρούσαν παραληρημένους. Τώρα, οι εθνικιστές στη Ρωσία, την Τουρκία, τη Γαλλία, την Κίνα, τις Ηνωμένες Πολιτείες, την Ινδία και αλλού περιμένουν να δουν αν η Ουκρανία είναι εκεί που τελειώνει αυτή η πραγματικότητα.
Όλα αυτά για την Ελλάδα απαιτούν προσοχή.Πέραν των πρόσφατων θεμάτων-προκλήσεων του Ερντογάν στα νησιά του Αιγαίου ο Τουρκικός ρεβιζιονισμός είναι κοντά.Αν η Μόσχα επιτύχει στους στόχους της τότε η Άγκυρα,όπως και το Πεκίνο θα ακολουθήσουν….με ότι αυτό συνεπάγεται….
