Δρ Αθανάσιος Ε. Δρούγος
Διεθνολόγος-Γεωστρατηγικός Αναλυτής
Η απόφαση της Ρωσίας να αποχωρήσει μονομερώς από τη συμφωνία των σιτηρών της Ουκρανίας εξετάζεται ενδελεχώς αν αποτελεί έγκλημα πολέμου. Στις 17 Ιουλίου, η Ρωσία ανακοίνωσε ότι αποσύρεται από την “Πρωτοβουλία για τα Σιτηρά της Μαύρης Θάλασσας’ , μια συμφωνία για την οποία μεσολάβησαν ένα χρόνο πριν τα Ηνωμένα Έθνη (ΟΗΕ) και η Τουρκία , και βάσει της οποίας επετράπη στην Ουκρανία να εξάγει με ασφάλεια σιτηρά από τρία λιμάνια της επαρχίας Οδησσού μέσω της Μαύρης Θάλασσας(Στενών). Αμέσως μετά την αποχώρησή της , Ρωσικά μη επανδρωμένα αεροσκάφη και εκτοξευθέντες πύραυλοι έχουν καταστρέψει αποθήκες σιτηρών στα λιμάνια του ποταμού Δούναβη της Ουκρανίας(Ρένι, Κάλι, Ιζμαίλ κα) , ενώ η Ρωσία φέρεται να ετοιμάζεται να αποκλείσει την Ουκρανία.(ναυτικός). Ο υπουργός εξωτερικών των ΗΠΑ Άντονι Μπλίνκεν οι υπεξ των 27 κρατών της ΕΕ, η Νορβηγία, η Αυστραλία κα ,χαρακτήρισαν την αποχώρηση της Ρωσίας από την” Πρωτοβουλία” ως “οπλοποίηση των τροφίμων”. Η Ρωσία έχει κατηγορηθεί και στο παρελθόν ότι χρησιμοποίησε την “πρόκληση ανθρωπιστικής κρίσης ως όπλο” αμέσως μετά την ευρείας κλίμακας εισβολή της στην Ουκρανία, ως και κατά τη διάρκεια της πολιορκίας της Μαριούπολης στην Αζοφική.Ειδικοί νομικοί αναλυτές ασχολούνται λεπτομερώς σήμερα με τις Ρωσικές επιπτώσεις της τακτικής της Μόσχας.
Ωστόσο, η αποχώρηση της Ρωσίας από την “Πρωτοβουλία” επεκτείνει τα αποτελέσματα των “τακτικών πληγμάτων στην διακίνηση τροφίμων ” πέρα από την Ουκρανία. Από τις 10 Ιουλίου, τα Ηνωμένα Έθνη υπολόγισαν ότι μέσα σε ένα χρόνο εφαρμογής της “Πρωτοβουλίας” είχαν εξαχθεί 32 εκατομμύρια τόνοι τροφίμων από την Ουκρανία σε 45 χώρες. Η Ουκρανία παρείχε περισσότερες από τις μισές εξαγωγές σιταριού του Παγκόσμιου Επισιτιστικού Προγράμματος το 2022, με κορυφαίους προορισμούς το Αφγανιστάν, την Αιθιοπία, την Κένυα, τη Σομαλία, το Σουδάν και την Υεμένη (δηλαδή περιοχές όπου υπάρχει “οξύτατη ανθρωπιστική ανάγκη”).Ο αναπληρωτής ΓΓ του ΟΗΕ για Ανθρωπιστικές Υποθέσεις και Αρωγή Έκτακτης Ανάγκης Μάρτιν Γκρίφιθς είπε ότι ελλείψει της “Πρωτοβουλίας” “κάποιοι θα πεινάσουν, κάποιοι θα λιμοκτονήσουν, πολλοί μπορεί να πεθάνουν”. Είναι επιτακτική ανάγκη οι Ρώσοι αξιωματούχοι να λογοδοτήσουν για την πρόκληση λιμού ως και για τα δεινά που προκαλεί η αποχώρηση από μια αποκλειστικά ανθρωπιστική ” Πρωτοβουλία”.
Θα μπορούσαν όμως οι ενέργειες των Ρώσων για την απόσυρση και την επιβολή της αποχώρησης να συνιστούν εγκλήματα πολέμου ή εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας σύμφωνα με το διεθνές ποινικό δίκαιο; Το Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο (ΔΠΔ) στη Χάγη έχει δικαιοδοσία για εγκλήματα που διαπράχθηκαν “σε οποιοδήποτε μέρος του εδάφους της Ουκρανίας” από τις 21 Νοεμβρίου 2013. Η πείνα που θα προκύψει από την αποχώρηση της Ρωσίας από την “Πρωτοβουλία” δεν θα συμβεί στην Ουκρανία. Οι μετέπειτα ενέργειες του εκκεντρικού Πουτινικού καθεστώτος στο να εμποδίσουν την Ουκρανία να εξάγει σιτηρά θα πραγματοποιηθούν από το Ουκρανικό έδαφος. Το ΔΠΔ έχει αποφασίσει ότι για ορισμένα εγκλήματα, τόσο η πράξη όσο και η συνέπεια της πράξης μπορεί να αποτελούν μέρος του actus reus: οι ενέργειες που, από κοινού, συνιστούν έγκλημα. Επομένως, το γεγονός ότι μέρος ενός σχετικού εγκλήματος συνέβη στην Ουκρανία μπορεί να αρκεί για να ενεργήσει το ΔΠΔ.Επιπλέον, το Αφγανιστάν και η Κένυα, δύο από τις χώρες όπου οι επιπτώσεις θα είναι έντονες και πιεστικές είναι και τα δύο κράτη μέλη του ΔΠΔ. Ως εκ τούτου, το ΔΠΔ θα μπορούσε να εξετάσει το ενδεχόμενο έναρξης χωριστών ερευνών σχετικά με διεθνή εγκλήματα που προκύπτουν από ενέργειες αξιωματούχων έναντι αυτών των κρατών .
Τα σχετικά νομικά στοιχεία και επιχειρήματα είναι αρκετά δύσκολα. Σύμφωνα με το Καταστατικό της Ρώμης του ΔΠΔ, “η σκόπιμη χρήση της πείνας αμάχων ως μεθόδου πολέμου” είναι έγκλημα όταν διαπράττεται στο πλαίσιο διεθνούς ένοπλης σύγκρουσης. Σημειωτέον, δεν υπάρχει νομολογία του ΔΠΔ αναφορικά με τη διάταξη αυτή, αν και υπάρχει αναφορά για πιθανή εφαρμογή της. Για να αποδειχθεί αυτό το έγκλημα, πρέπει να αποδειχθεί ότι οι δράστες στέρησαν από τους πολίτες κάτι που θεωρείται “απαραίτητο για την επιβίωσή τους»”, όπως είναι η τροφή.Επιπλέον, δεν απαιτείται η απόδειξη ότι οι άνθρωποι υπέφεραν πραγματικά ή πέθαναν. Ως εκ τούτου, οι παράνομες ενέργειες των Ρώσων θα αρκούσαν. Η κατανόηση της πρόθεσης από το ΔΠΔ είναι ότι περιλαμβάνει “πράξεις που λαμβάνονται με τη γνώση ότι τα απαγορευμένα αποτελέσματα θα συμβούν στη συνήθη πορεία των γεγονότων”. Αν και αυτό μπορεί να συμβεί, υπάρχουν αρκετοί παράγοντες που πρέπει να ληφθούν υπόψη και οι οποίοι θα μπορούσαν να κάνουν “μια αιτιολογική διαδρομή… πολύ περίπλοκη’.
Επιπλέον, η Ρωσία φαινομενικά αποχώρησε από την “Πρωτοβουλία” ως απάντηση στις κυρώσεις του ΟΗΕ και όλων των δυτικών χωρών. Αν και οι κυρώσεις ως και η σύγκρουση μπορεί να συνδέονται επαρκώς, η αποχώρηση της Ρωσίας από την” Πρωτοβουλία” ,( θα μπορούσε να υποστηριχθεί, ότι είναι ένα μέσο πίεσης και όχι πόλεμος). Τα κριτήρια του ‘πλαισίου μιας ένοπλης σύγκρουσης” απαιτούν μόνο η ένοπλη σύγκρουση να “παίζει ουσιαστικό ρόλο στην απόφαση του δράστη” και όχι ότι είναι ο “απόλυτος λόγος για την εγκληματική συμπεριφορά’. Ωστόσο, ο εισαγγελέας του ΔΠΔ μπορεί να θεωρήσει τη σύγκρουση πολύ ‘εφαπτομενική” με την απόφαση της Μόσχας σε αυτή την υπόθεση.Όμως η χρήση στρατιωτικής δύναμης από τους Ρώσους για την καταστροφή των εξαγωγών τροφίμων της Ουκρανίας (επίσης ως όπλο της πείνας) είναι μια πολύ πιο άμεση επίθεση στην Ουκρανία και επομένως είναι πιο πιθανό να αντιμετωπίζεται ως μέσο πολέμου που διαπράττεται στο πλαίσιο των διεθνών ένοπλων συγκρούσεων.
“Άλλες απάνθρωπες πράξεις’
Ακόμα και αν οι ενέργειες των Ρώσων για την αποχώρηση της Μόσχας από την “Πρωτοβουλία” και την επιβολή της απόσυρσης δεν πληρούν τα πρότυπα εγκλήματος πολέμου, μπορεί να συνιστούν εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας. Αν και δεν υφίσταται έγκλημα κατά της ανθρωπότητας που να καλύπτει συγκεκριμένα την στέρηση τροφής σύμφωνα με το Καταστατικό της Ρώμης, είναι ένα συντριπτικό έγκλημα στο οποίο μπορεί να εμπίπτει στο “άλλες απάνθρωπες πράξεις”
Για να συνιστά “άλλες απάνθρωπες πράξεις”, το εν λόγω έγκλημα πρέπει να έχει “διαπραχθεί ως μέρος μιας εκτεταμένης ή συστηματικής επίθεσης εναντίον αμάχου πληθυσμού”. Ο όρος “Ευρεία διάδοση” αναφέρεται σε επιθέσεις ‘που διεξάγονται σε μεγάλη κλίμακα”, όπως με “μεγάλο αριθμό θυμάτων’, ενώ το «συστηματικό» αναφέρεται σε πράξεις «οργανωμένης φύσης» που δεν συμβαίνουν τυχαία. Ένα κυβερνητικό σχέδιο ή μια επιλογή πολιτικής μπορεί να υποδηλώνει “συστηματικό χαρακτήρα”. Δεδομένου ότι η αποχώρηση της Ρωσίας από την “Πρωτοβουλία” και η επακόλουθη επιβολή της είναι επίσημες κυβερνητικές πολιτικές και ότι αυτή η απόφαση επηρεάζει πολλές χώρες, και τα δύο κριτήρια πληρούνται. Επιπλέον, η δράστης (Ρωσία)πρέπει να έχει προκαλέσει “μεγάλη ταλαιπωρία ή σοβαρή βλάβη στο σώμα ή στην ψυχική ή σωματική υγεία” μέσω μιας “απάνθρωπης πράξης” που “έχει χαρακτήρα παρόμοιο” με άλλα εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας.
Τα διεθνή δικαστήρια διαπίστωσαν, για παράδειγμα, ότι “βάρβαρες και άθλιες συνθήκες διαβίωσης που επιβλήθηκαν σε… κρατούμενους”, όπως η επιδείνωση ή η καταστροφή της σωματικής και ψυχολογικής τους υγείας ήταν επαρκούς βαρύτητας και ήταν συγκρίσιμες με άλλα εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας. Δεδομένων των επιπτώσεων της πείνας, οι ενέργειες των Ρώσων πληρούν αυτά τα πρότυπα. Ωστόσο, σε αντίθεση με το έγκλημα πολέμου της πείνας, το οποίο επικεντρώνεται στην πράξη της στέρησης, το έγκλημα κατά της ανθρωπότητας άλλων απάνθρωπων πράξεων επικεντρώνεται στις συνέπειες, και επομένως απαιτεί αιτιώδη συνάφεια ( οι Ρώσοι αξιωματούχοι δεν πρέπει μόνο να έχουν προβλέψει την επερχόμενη πείνα, αλλά οι ενέργειές τους πρέπει να συνδέονται για να αποδειχθεί “μεγάλη ταλαιπωρία ή σοβαρό πλήγμα”). Αυτό είναι πιο δύσκολο να διαπιστωθεί και απαιτεί αναμονή για την παρακολούθηση των επιπτώσεων της αποχώρησης της Ρωσίας από την “Πρωτοβουλία” ως και των επακόλουθων επιθετικών ενεργειών κατά των λιμανιών καθώς και ενδεχόμενου ναυτικού αποκλεισμού της Ουκρανίας.
Δεν υπάρχει δικαιοσύνη χωρίς λογοδοσία(για όλες τις φρικαλεότητες της Ρωσίας ) Οι ενέργειες των Ρώσων αξιωματούχων απαιτούν έρευνα και λεπτομερέστατη νομική ανάλυση. Ωστόσο, η αντιμετώπιση και η αναφορά στην απόσυρση της Ρωσίας από την “Πρωτοβουλία “ως αυτό που είναι —ο οπλισμός των τροφίμων— είναι ιδιαίτερα κρίσιμη. Αν και φαινομενικά αποτελεί διαπραγματευτική τακτική για τις δυτικές κυρώσεις, η Ρωσία χρησιμοποιεί τις ζωές ατόμων σε χώρες που δεν είναι συμβαλλόμενα μέρη στη σύγκρουση με ύπουλο τρόπο. . Αυτή η σκληρότητα επιδεινώνεται από το γεγονός ότι στοχεύει χώρες που έχουν ήδη πληγεί από κρίσεις όπως κλιματικές καταστροφές, ένοπλες συγκρούσεις, τρομοκρατικές ενέργειες ως και εσωτερικές αναταραχές(Αφρικανικές, Ασιατικές κα). Η συνεχιζόμενη φρίκη για τις Ρωσικές θηριωδίες στην Ουκρανία οδηγεί σε μια σπάνια αλλά αναγκαία ώθηση για απόδοση ευθυνών. Τώρα που η καταστροφή φτάνει και σε άλλα μέρη του κόσμου, πρέπει να υπάρξει δικαιοσύνη για τυχόν θύματα εκτός Ουκρανίας, συμπεριλαμβανομένων εκείνων που θα υποφέρουν από την μονομερή αποχώρηση της Ρωσίας από την “Πρωτοβουλία.”
