Πρόσφατα, συμπληρώθηκαν 30 χρόνια από την υπογραφή του Μνημονίου της Βουδαπέστης, μια απόφαση που εξακολουθεί να στοιχειώνει το Κίεβο. Στις 5 Δεκεμβρίου 1994, η Ουκρανία παραχώρησε το σημαντικό απόθεμα πυρηνικών όπλων, σε αντάλλαγμα για μια «ψευδαίσθηση ασφάλειας» ότι οι ΗΠΑ, το Ηνωμένο Βασίλειο και η Ρωσία θα προστατεύσουν την εδαφική της ακεραιότητα.
Είκοσι χρόνια αργότερα, το 2014, η Ρωσία κατέλαβε την Κριμαία και τριάντα χρόνια μετά, το 2024, βρίσκεται σε πόλεμο με την Ουκρανία για σχεδόν τρία χρόνια.
Στις 25 Δεκεμβρίου 1991, το σφυροδρέπανο της Σοβιετικής Ένωσης κατέβηκε για τελευταία φορά πάνω από το Κρεμλίνο. Νωρίτερα την ίδια μέρα, ο Μιχαήλ Γκορμπατσόφ παραιτήθηκε από τη θέση του προέδρου. Μετά την κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης, η Ουκρανία κληρονόμησε έναν από τους πιο ισχυρούς στρατούς και το τρίτο μεγαλύτερο πυρηνικό οπλοστάσιο στον κόσμο.
Σύμφωνα με διάφορες εκτιμήσεις, η Ουκρανία είχε κληρονομήσει 1.500 έως 2.100 στρατηγικές και 2.800 έως 4.800 τακτικές κεφαλές.
Αν και η Ουάσιγκτον και η Μόσχα σπάνια βρίσκονταν στην ίδια σελίδα από το τέλος του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου το 1945, το ζήτημα της κατοχής πυρηνικών του Κιέβου έφερε τις δύο χώρες κοντά.
Στις 14 Ιανουαρίου 1994, σε κοινή δήλωση, η Ουκρανία, μετά από ισχυρές πιέσεις των υπερδυνάμεων, η Ρωσία και οι ΗΠΑ ανακοίνωσαν ότι το Κίεβο θα παραχωρούσε τα πυρηνικά του σε αντάλλαγμα για εγγυήσεις ασφαλείας από τη Δύση και τη Ρωσία.
Αργότερα το ίδιο έτος, στις 5 Δεκεμβρίου 1994, η Ουκρανία υπέγραψε το Μνημόνιο της Βουδαπέστης με τις ΗΠΑ, το Ηνωμένο Βασίλειο και τη Ρωσία. Η Ουκρανία έδωσε τα στρατηγικά πυρηνικά της όπλα και συμφώνησε να συμμετάσχει στη Συνθήκη για τη μη Διάδοση των Πυρηνικών ΄Όπλων (NPT).

Σε αντάλλαγμα, οι ΗΠΑ, το Ηνωμένο Βασίλειο και η Ρωσία εγγυήθηκαν ότι δεν θα χρησιμοποιήσουν οικονομικά και στρατιωτικά μέσα για να επιτεθούν στη χώρα και δεσμεύτηκαν να σεβαστούν την κυριαρχία και την εδαφική της ακεραιότητα. Αργότερα, η Γαλλία και η Κίνα εντάχθηκαν επίσης στο Μνημόνιο της Βουδαπέστης.
Ο Λεονίντ Κούτσμα, ο δεύτερος πρόεδρος της που υπέγραψε το Μνημόνιο της Βουδαπέστης, θυμήθηκε το 2009, ότι ο τότε Γάλλος πρόεδρος Φρανσουά Μιτεράν του είχε πεί: «Γιε μου, μην πιστεύεις αυτό το έγγραφο. Θα ξεγελαστείτε, με τον ένα ή τον άλλο τρόπο.»
Σχολιάζοντας την αποτυχία του Μνημονίου της Βουδαπέστης, ο πρώην Ρώσος Γκραν μάστερ στο σκάκι και επικριτής του Κρεμλίνου Γκάρι Κασπάροφ ,δήλωσε στον ιστότοπο κοινωνικής δικτύωσης X (πρώην Twitter): «Πριν από 30 χρόνια στη Βουδαπέστη, η Ουκρανία ωθήθηκε να παραδώσει τα πιο ισχυρά όπλα της. Ένας από τους υπογράφοντες, η Ρωσία, εισέβαλε στην Ουκρανία το 2014 και ξανά το 2022. Οι ΗΠΑ και το Ηνωμένο Βασίλειο απλά παρακολουθούσαν. Η δύναμη μόνο, εγγυάται τελικά την ειρήνη».
Ο Ρώσος πρόεδρος Βλαντίμιρ Πούτιν, ο οποίος, σύμφωνα με τον πρόεδρο Ζελένσκι, θέλει να καταστρέψει την Ουκρανία ως έθνος, είχε διαβεβαιώσει πολλές φορές, ότι η Ρωσία δεν θα εισβάλει στην Ουκρανία ούτε θα αφαιρέσει την Κριμαία. Ωστόσο, μόλις το Κίεβο προσπάθησε να βγει από τη σκιά της Μόσχας και να χαράξει έναν ανεξάρτητο δρόμο, «θυμήθηκε» ότι η Ουκρανία δεν ήταν ποτέ έθνος .
Υπάρχει επίσης σημαντική διαμάχη σχετικά με το νόημα και τα πραγματικά λόγια του Μνημονίου της Βουδαπέστης. Το αντίγραφο στα Ουκρανικά γράφει «Μνημόνιο για τις εγγυήσεις ασφαλείας», ενώ η αγγλική έκδοση γράφει «Μνημόνιο για τις διαβεβαιώσεις ασφαλείας». Ουσιαστικά, η διαφορά μεταξύ των εννοιών «εγγύηση» και «διασφάλιση» οδήγησε στη διαφορετική θεώρηση, μεταξύ μιας ανεξάρτητης, κυρίαρχης Ουκρανίας και μιας για πάντα υπό τη σκιά της Μόσχας.
Η Ουκρανία συνειδητοποιεί τώρα την ανοησία της και κατανοεί ότι το ΝΑΤΟ ή η προστασία κάτω από την πυρηνική ομπρέλα των ΗΠΑ, το Ηνωμένο Βασίλειο και τη Γαλλία είναι η καλύτερη εγγύηση της ασφάλειάς της.
Μετά την κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης, δύο πρώην σοβιετικές δημοκρατίες, η Λευκορωσία και το Καζακστάν, έδωσαν επίσης τα πυρηνικά τους το 1996. Ωστόσο, καμία από αυτές τις χώρες δεν έχει αμφισβητήσει ανοιχτά τη Μόσχα. Αντίθετα, και οι δύο αποτελούν μέρος του Οργανισμού Συνθήκης Συλλογικής Ασφάλειας (CSTO) υπό την ηγεσία της Ρωσίας και απολαμβάνουν προστασία υπό την πυρηνική ομπρέλα της Μόσχας.
Από την άλλη πλευρά, οι υπερδυνάμεις απομακρύνονται από τις απαγορεύσεις των Πυρηνικών. Οι ΗΠΑ εκσυγχρονίζουν το πυρηνικό τους οπλοστάσιο, με σχέδια να αναπτύξουν αντίστοιχα όπλα σε περισσότερα κράτη του ΝΑΤΟ, ενώ η Ρωσία έχει επικαιροποιήσει την πυρηνική πολιτική της για το πρώτο πλήγμα. Μπορεί τώρα να χρησιμοποιήσει πυρηνικά όπλα σε ένα μη πυρηνικό κράτος (βλέπε Ουκρανία) εάν αυτό, βοηθηθεί από πυρηνικά κράτη.
Εν ολίγοις, αν υπάρχει ένα μάθημα από τα τελευταία τριάντα χρόνια της ιστορίας της μη διάδοσης των πυρηνικών όπλων, είναι το εξής: τα πυρηνικά όπλα είναι ο καλύτερος εγγυητής της ασφάλειάς σας.
Μια τραγική ειρωνεία. Το Μνημόνιο που σχεδιάστηκε για να περιορίσει τα πυρηνικά κατέληξε να επιταχύνει τη διάδοσή τους ή τη προσπάθεια απόκτησης από περιφερειακές δυνάμεις.
(Μετάφραση από άρθρο του Sumit Ahlawat στους EurasianTimes)
Του Απόστολου Τσιμογιάννη
Ο Απόστολος Τσιμογιάννης είναι Υποστράτηγος (ε.α), με μεγάλη επιτελική και διοικητική εμπειρία στον τομέα των Millitary Logistics. Έχει υπηρετήσει σε ανάλογη επιτελική θέση του NATO/NSPA. Είναι τακτικό μέλος της Ελληνικής Εταιρείας Logistics.