Δρ Αθανάσιος Ε. Δρούγος
Διεθνολόγος-Γεωστρατηγικός Αναλυτής
Όταν οι κυβερνοεπιθέσεις και οι πυραυλικές επιθέσεις συγκλίνουν στους ίδιους στόχους, η ανθεκτικότητα των υποδομών γίνεται κάτι περισσότερο από τεχνικό ζήτημα . Γίνεται θέμα εθνικής επιβίωσης. Για την Ουκρανία, αυτό δεν είναι ένα υποθετικό μελλοντικό σενάριο. Αντιθέτως, είναι η καθημερινή πραγματικότητα για περισσότερο από μια δεκαετία.
Από το 2014, το δίκτυο ηλεκτροδότησης της Ουκρανίας, το τραπεζικό σύστημα, τα τηλεπικοινωνιακά δίκτυα και οι ψηφιακές υποδομές έχουν αντιμετωπίσει συνεχείς και όλο και πιο εξελιγμένες επιθέσεις. Ωστόσο, αυτά τα συστήματα συνεχίζουν να λειτουργούν, να προσαρμόζονται και να εξελίσσονται, προσφέροντας στον κόσμο μια από τις πιο ολοκληρωμένες περιπτωσιολογικές μελέτες για το πώς οι εθνικές υποδομές μπορούν να αντέξουν.
Η εμπειρία της Ουκρανίας αποκαλύπτει σαφώς ότι η υπεράσπιση των κρίσιμων υποδομών δεν είναι πλέον απλώς θέμα κυβερνοασφάλειας. Απαιτεί μια θεμελιωδώς διαφορετική προσέγγιση που βασίζεται στην κυβερνο-φυσική ανθεκτικότητα, στην αποκέντρωση, στη θεσμική αυτονομία και στην ικανότητα να διατηρεί ενεργές βασικές υπηρεσίες, ακόμη και όταν τα δίκτυα αποτυγχάνουν.
Τα βιομηχανικά συστήματα ελέγχου δεν σχεδιάστηκαν για σύγχρονο κυβερνοπόλεμο. Τα συστήματα που λειτουργούν ηλεκτρικούς υποσταθμούς, η εφοδιαστική διανομή ηλεκτρικής ενέργειας και η εξισορρόπηση δικτύου συνήθως δίνουν προτεραιότητα στη διαθεσιμότητα και το χρόνο λειτουργίας και όχι στην άμυνα στον κυβερνοχώρο.
Η Ρωσία εκμεταλλεύτηκε αυτή τη δομική ευπάθεια το 2015 και το 2016, όταν η Ουκρανία έγινε η πρώτη χώρα στην ιστορία που υπέστη μια πανεθνική διακοπή ρεύματος που προκλήθηκε από μια κυβερνοεπίθεση.
Οι ίδιες επιθέσεις που εξέθεσαν την ψηφιακή ευθραυστότητα αποκάλυψαν επίσης τη μεγαλύτερη πηγή δύναμης της Ουκρανίας: την αναλογική ανθεκτικότητα. Ακόμη και όταν τα ψηφιακά συστήματα ελέγχου παραβιάστηκαν, οι μηχανικοί ήταν σε θέση να απομονώσουν χειροκίνητα τμήματα πλέγματος, να υποχωρήσουν την ισχύ αναδρομολόγησης και να αποκαταστήσουν τη μετάδοση μέσω μηχανικών υπερισχύσεων και τοπικής κατάτμησης δικτύου.
Τα μαθήματα είναι ξεκάθαρα. Ενώ ο ψηφιακός εκσυγχρονισμός προσφέρει αποτελεσματικότητα, η πλήρης ψηφιακή εξάρτηση δημιουργεί συστημική ευθραυστότητα. Στο μεταξύ, η ανθεκτικότητα μπορεί να ενισχυθεί μέσω πολυεπίπεδων συστημάτων που ενσωματώνουν χειροκίνητες αποτυχίες, τον τοπικό έλεγχο και την ικανότητα να υπερτερεί φυσικά μια ψηφιακή επίθεση.
Η παγκόσμια απομάκρυνση από την άμυνα του δικτύου της Ουκρανίας δεν αποτελεί απόρριψη του εκσυγχρονισμού. Είναι μια απόρριψη του αποκλειστικά ψηφιακού εκσυγχρονισμού. Η πραγματική ανθεκτικότητα απαιτεί υβριδικές αρχιτεκτονικές στις οποίες η ψηφιακή καινοτομία συνδυάζεται με αναλογικό πλεονασμό, τμηματοποιημένο έλεγχο και επιλογές έσχατης ανάγκης όταν τα δίκτυα καταργούνται.
Αν το ουκρανικό δίκτυο ηλεκτροδότησης κατέδειξε την αξία της τεχνικής απόλυσης, ο τραπεζικός τομέας της Ουκρανίας έχει δείξει την αξία της θεσμικής αυτονομίας. Η Εθνική Τράπεζα της Ουκρανίας (NBU) έχει αναδειχθεί από την έναρξη της ρωσικής επιθετικότητας ως ένας από τους πιο αποτελεσματικούς εθνικούς παράγοντες στην υπεράσπιση και τη διατήρηση κρίσιμων υποδομών που δέχονται επίθεση.
Αυτή η ικανότητα αποφασιστικότητας συνέβαλε στη διασφάλιση της συνέχειας σε έναν από τους πιο ουσιαστικούς τομείς της χώρας. Ακόμη και υπό διαρκή ψηφιακή επίθεση, οι Ουκρανοί θα μπορούσαν ακόμα να έχουν πρόσβαση στους τραπεζικούς τους λογαριασμούς, να κάνουν ηλεκτρονικές πληρωμές και να βασίζονται σε εθνικές οικονομικές υποδομές χωρίς συστημική διακοπή.
Η πιο καινοτόμος πτυχή αυτής της ανθεκτικότητας ήρθε με τη μορφή ενός εθνικού δικτύου τραπεζικών υποκαταστημάτων που μετασκευάστηκε για επιχειρησιακή συνέχεια κατά τη διάρκεια παρατεταμένων διακοπών λειτουργίας. Εξοπλισμένα με εναλλακτικές πηγές ενέργειας, δορυφορικές επικοινωνίες, ασφαλή αποθήκευση μετρητών και εκτός σύνδεσης ικανότητες συναλλαγών, αυτά τα υποκαταστήματα εξασφάλισαν αδιάλειπτη πρόσβαση σε νόμισμα, μεταφορές και βασικές τραπεζικές υπηρεσίες κατά τη διάρκεια διακοπών ρεύματος και διαταραχών υποδομής.
Η εμπειρία της Ουκρανίας επιβεβαιώνει ότι το όριο μεταξύ κυβερνοεπιθέσεων και συμβατικού πολέμου είναι συχνά θολό. Σε πολλές περιπτώσεις, τα δύο στοιχεία είναι σε αλληλουχία συγχρονίζονται και δομικά αλληλεξαρτώνται. Οι λειτουργίες στον κυβερνοχώρο μπορούν να τυφλώνουν αισθητήρες υποδομής, να διαταράξουν τις επικοινωνίες, να θέσουν σε κίνδυνο τη λήψη επιχειρησιακών αποφάσεων και να διαβρώσουν την εμπιστοσύνη σε βασικά συστήματα, συχνά σε άμεσο συντονισμό με τις φυσικές απεργίες.
Η ανθεκτικότητα δεν εξαρτάται από την πρόληψη των παραβιάσεων, αλλά από την ικανότητα διατήρησης βασικών υπηρεσιών όταν οι παραβιάσεις επιτυγχάνουν.
Η ευθυγράμμιση με τα πρότυπα της ΕΕ και του ΝΑΤΟ θα επιταχύνει τη διαλειτουργικότητα με τα συμμαχικά αμυντικά συστήματα υποδομής και θα επιτρέψει τη μακροπρόθεσμη επενδυτική ασφάλεια. Η συμμόρφωση πρέπει να υπερβαίνει την εθελοντική υιοθέτηση στην επίσημη πιστοποίηση, τον τυποποιημένο έλεγχο και την επιβολή δεικτών αναφοράς ανθεκτικότητας για τους φορείς εκμετάλλευσης υποδομών.
Προκειμένου να είναι αποτελεσματικές, οι μονάδες ανταπόκρισης απαιτούν ανεξάρτητη αρχή παρακολούθησης, ανίχνευση απειλών 24/7, ψηφιακή εγκληματολογία και ενσωμάτωση στους κόμβους fusion στον κυβερνοχώρο του ΝΑΤΟ και της ΕΕ.
Η ανθεκτικότητα στις υποδομές απαιτεί επίσης θεσμοθετημένη ανταλλαγή πληροφοριών δημόσιου-ιδιωτικού τομέα. Μια νομικά προστατευμένη, υποχρεωτική ανταλλαγή πληροφοριών σε πραγματικό χρόνο θα συντομεύσει τα χρονοδιαγράμματα ανίχνευσης και θα αποτρέψει τις διαδοχικές αποτυχίες.
Κοιτάζοντας μπροστά, ένα εθνικό επενδυτικό ταμείο ανθεκτικότητας θα πρέπει να συγκεντρώσει τους πόρους της ουκρανικής κυβέρνησης, τη στήριξη της ΕΕ, τις εγγυήσεις της Παγκόσμιας Τράπεζας, και τα ιδιωτικά κεφάλαια για να καταστεί δυνατή η κατάτμηση των υποδομών, η ανάπτυξη μικρο-δικτύων, τα συστήματα εφεδρικής ενέργειας, τα ασφαλή περιβάλλοντα cloud και τα σκληρά κέντρα δεδομένων.
Ωστόσο, καμία από αυτές τις τεχνικές επενδύσεις δεν θα πετύχει χωρίς επαρκές ανθρώπινο κεφάλαιο. Η Ουκρανία θα πρέπει να επιδιώξει να αναπτύξει τουλάχιστον 10.000 νέους ειδικούς ασφαλείας μέσω πανεπιστημιακών εταιρικών σχέσεων, στρατιωτικών-πολιτικών αγωγών, προγραμμάτων βιαιογράφου και εθνικών αποθεμάτων στον κυβερνοχώρο.
Σήμερα, η Ουκρανία διαθέτει ανθεκτικότητα στις υποδομές που δοκιμάζονται συνεχώς υπό πραγματική κυβερνοκινητική επίθεση
Η Ουκρανία μπορεί να ηγηθεί ενός διεθνούς κέντρου εκπαίδευσης, να φιλοξενήσει πολυεθνικές ασκήσεις ανθεκτικότητας, να δημοσιεύσει φακέλους υποθέσεων ανατομίας επίθεσης και να διαμορφώσει νέο δόγμα του ΝΑΤΟ και της ΕΕ. Αυτό θα επέτρεπε στο Κίεβο να τοποθετηθεί όχι μόνο ως υπερασπιστής, αλλά ως αρχιτέκτονας της ανθεκτικής στρατηγικής υποδομής.
