Γράφει ο Δρ Αθανάσιος Ε. Δρούγος
Διεθνολόγος-Γεωστρατηγικός Αναλυτής *
Για να είναι αποτελεσματικές, οι συμμαχίες πρέπει να έχουν εμπεδωθεί με ‘σκληρές” και βαθιές συζητήσεις για τα όποια πιθανά πολεμικά σχέδια. Ποιον θα υπερασπιστούν οι σύμμαχοι και πώς θα το κάνουν; Συμφωνούν τα υποψήφια νέα μέλη με τους υπάρχοντες συμμάχους του ΝΑΤΟ σχετικά με το ποιος αποτελεί απειλή και πού; Έχουν οι δύο ομάδες παρόμοια οράματα για το πώς να αντιμετωπίσουν την απειλή που θέτει η Ρωσία αν η κατάσταση γίνει περαιτέρω απειλητική και οξύτατη ; Είναι συμβατά τα στρατιωτικά τους δόγματα; Αυτά είναι κομβικά ερωτήματα για όλες τις συμμαχίες. Όταν τα κράτη σχηματίζουν μια συμμαχία, αλλά πολλές φορές η τελική συνθήκη είναι συνήθως ελλιπής ή μέτρια σε λεπτομέρειες σχετικά με τον πολεμικό σχεδιασμό. Αλλά οι συζητήσεις για πτυχές των πολεμικών σχεδίων συχνά καταναλώνουν αρκετό χρόνο και ενέργεια κατά τη διάρκεια τέτοιων διαπραγματεύσεων. Πράγματι, οι τυχόν ατέλειες ή διαφωνίες για αυτά τα ζητήματα μπορούν τελικά να υπονομεύσουν το σχηματισμό μιας υπολογίσιμης συμμαχίας.
Αν ένα κράτος δεν θεωρεί ή και εκτιμά την πιθανή συμμαχία ως επαρκή για την επίτευξη των στόχων ασφαλείας του, μπορεί να κοιτάξει αλλού, σε άλλα εναλλακτικά Αυτό συνέβη με το πιο διαβόητο και χαρακτηριστικό παράδειγμα τον Αύγουστο του 1939. Η τότε Σοβιετική Ένωση, απογοητευμένη από την αδυναμία να συμφωνήσει με το Ηνωμένο Βασίλειο για τον καλύτερο τρόπο αντιμετώπισης μιας πιθανής Γερμανικής/Ναζιστικής επίθεσης, εγκατέλειψε τις Αγγλο-Γαλλο-Σοβιετικές διαπραγματεύσεις για τη σύναψη αμυντικής συνθήκης. Στη συνέχεια υπέγραψε σύμφωνο μη επίθεσης με τη ναζιστική Γερμανία(Μολότοφ-Ρίμπεντρομπ),που είχε δραματικές επιπτώσεις σε Πολωνία και Βαλτικά κράτη.(συμπεριλαμβανομένων πολλών και ύπουλων ενεργειών και παραγράφων…)
Οι σκληρές διαπραγματεύσεις για τις αμυντικές πρακτικές μιας πιθανής συνθήκης συμμαχίας ήταν επίσης μέρος της δημιουργίας του ίδιου του ΝΆΤΟ. Αυτός ο ορισμός αποδείχθηκε ότι ήταν κρίσιμος στο στρατηγικό επίπεδο του πολεμικού σχεδιασμού: για να μπορέσει κανείς να μιλήσει για την επιμελητεία και τις τακτικές, πρέπει να αποφασίσει ποιος θα έπρεπε πραγματικά να προστατευτεί. Οι συνομιλίες παραλίγο να διακοπούν το 1948 λόγω των συζητήσεων σχετικά με το αν θα συμπεριληφθεί η Νορβηγία (η Γαλλία ήταν αντίθετη), η Ιταλία (οι ΗΠΑ και οι Βρετανοί αξιωματούχοι ήταν δύσπιστοι) ή η Αλγερία (τότε ήταν Γαλλικό αποικιοκρατικό διαμέρισμα). Θέλοντας να διασφαλίσουν την επίτευξη συμφωνίας, τα μέρη έκαναν συμβιβασμούς: συμπεριλήφθηκαν η Νορβηγία και η Ιταλία ως και η Αλγερία ήταν πράγματι καλυμμένη (μέχρι να αποκτήσει την ανεξαρτησία της, οπότε και τροποποιήθηκε η Συνθήκη του Βορείου Ατλαντικού). Ενώ οι λεπτομέρειες σχετικά με την εκτέλεση των πραγματικών αμυντικών διαδικασιών ανατέθηκαν σε ένα σώμα που συστάθηκε σύντομα (το «Ο» του ΝΑΤΟ), η αντίληψη ήταν ότι υπήρχε χρόνος να το καταλάβουν. Ο κομμουνισμός ήταν πάντα μια απειλή, αλλά δεν υπήρχε συγκλισιακή αντίληψη για άμεση Σοβιετική εισβολή(που ασφαλώς εμφανίστηκε λίγο αργότερα πιο ορατή)
Ενώ η αποτυχία διευθέτησης υλικοτεχνικών και επιχειρησιακών λεπτομερειών μπορεί να ήταν κατανοητή όταν δημιουργήθηκε το ΝΑΤΟ, το 1949 η αλήθεια είναι ότι ο σχεδιασμός για την άμυνα των υποψήφιων κρατών- μελών συνέχισε να παραμελείται, συμπεριλαμβανομένων και στη διάρκεια των τελευταίων δεκαετιών.(πολλά τα παραδείγματα) Εξετάστε τον πλησιέστερο παράλληλο με την ένταξη της Φινλανδίας,την περίπτωση των χωρών της Βαλτικής. Ακόμη και στη δεκαετία του 1990, πριν η Εσθονία, η Λετονία και η Λιθουανία γίνουν επίσημα υποψήφια κράτη για ένταξη στο ΝΑΤΟ, τα κράτη θεωρούνταν σε μεγάλο βαθμό ανυπεράσπιστα, με καθαρά στρατιωτικούς όρους, από επιχειρησιακή και τακτική σκοπιά. Καμία λύση σε αυτή την πρόκληση δεν επιδιώχθηκε παρά πολύ, μετά την είσοδό τους στη συμμαχία. Τα μέλη του ΝΑΤΟ επέλεξαν να παραβλέψουν την έλλειψη λύσης, όταν αποδέχθηκαν τα κράτη της Βαλτικής το 2004, με το σκεπτικό ότι η συμμαχία έπρεπε να υποστηρίξει τις νεοσύστατες δημοκρατίες που είχαν αποδείξει την αξία τους μέσω συμμετοχής σε ειρηνευτικές επιχειρήσεις(Βοσνία-Ερζεγοβίνη/Κόσοβο/Αφγανιστάν κα).
Το πιο σημαντικό είναι ότι εκείνη την εποχή η Ρωσία δεν αποτελούσε εμφανέστατη και επικείμενη απειλή. Αυτό το αμυντικό μειονέκτημα διορθώθηκε τελικά, θα λέγαμε, στον απόηχο της εισβολής της Ρωσίας στην Ουκρανία το 2014 με τη δημιουργία της Ενισχυμένης Προωθημένης Παρουσίας του ΝΑΤΟ(EFP) στα τρία Βαλτικά κράτη και στη Πολωνία, με την ανάπτυξη πολυεθνικών μάχιμων τμημάτων από κράτη-μέλη της Ατλαντικής Συμμαχίας . Όπως η δέσμευση της Συνόδου Κορυφής της Ουαλίας το 2014 που ανέλαβαν τα μέλη του ΝΑΤΟ να αυξήσουν τις στρατιωτικές τους δαπάνες στο 2% του ΑΕΠ , η Ενισχυμένη Προωθημένη Παρουσία υποκινήθηκε από την παράνομη προσάρτηση της Κριμαίας από τη Ρωσία το 2014. Η απειλή της ένοπλης επίθεσης, που απασχολούσε επί μακρόν τα κράτη της Βαλτικής, είχε πλέον γίνει αντιληπτή. Για τα κράτη της Βαλτικής και άλλα μέλη της ανατολικής πλευράς του ΝΑΤΟ, υπήρχε ένα παράθυρο ευκαιρίας προσαρμογής. Κανένα τέτοιο παράθυρο δεν είναι προφανές στην περίπτωση της Φινλανδίας.
Τι γίνεται με τα Νατοϊκά στρατεύματα σε Σκανδιναβική ;
Ο σχεδιασμός είναι κάτι περισσότερο από έντυπες εκθέσεις, αναλύσεις και υπομνήματα που πρέπει να αρχειοθετούνται και να ξεσκονίζονται όταν έρθει η ώρα. Πρόκειται για τη διασφάλιση ότι αναπτύσσονται και θα αναπτύσσονται οι κατάλληλοι πόροι για την εκτέλεση ενός σχεδίου. Ένα τέτοιο ζήτημα που πρέπει να αποφασίσουν τα μέλη του ΝΑΤΟ το συντομότερο δυνατό είναι αν θα τοποθετήσουν δυνάμεις στη Φινλανδία και τη Σουηδία και, αν ναι, πόσες. Ακόμη και αν τα μέλη της συμμαχίας επιλέξουν να μην προ-τοποθετήσουν δυνάμεις στις δύο Σκανδιναβικές χώρες, θα πρέπει να καθορίσουν από πού θα προέρχονται οι δυνάμεις που θα χρησιμοποιηθούν για την άμυνά τους. Ο στρατός της Ρωσίας αποδυναμώνεται από τον πόλεμο στην Ουκρανία και έχει παρουσιάσει ελλείψεις που λίγοι αναλυτές είχαν προβλέψει(ο υπογράφων τις είχε εδώ και μήνες επισημάνει) . Θα χρειαστεί χρόνος για να ανακάμψουν οι Ρωσικές δυνάμεις, αλλά τελικά (πιθανότατα )θα εξακολουθήσουν να είναι ικανές για επιχειρήσεις «τετελεσμένου γεγονότος» εναντίον κάποιου τμήματος της Φινλανδικής ή ακόμα και της μη-εδαφικά συνορεύουσας Σουηδικής επικράτειας.
Αυτό θα συνεπαγόταν ταχεία μετακίνηση δυνάμεων σε ένα απροστάτευτο ή ελαφρώς προστατευμένο τμήμα της επικράτειας, αναγκάζοντας έτσι την άλλη πλευρά να αναλάβει επιθετική δράση για να ανατρέψει την εδαφική κατάκτηση. Οι ανησυχίες για μια τέτοια επιχείρηση κατά της Φινλανδίας ενισχύονται από τα 800 και πλέον μίλια(1340 χιλιόμετρα) σύνορά της με τη Ρωσία(από το ύψος της Αγίας Πετρούπολης μέχρι το Αρκτικό Μουρμάνσκ) . Ενώ η Φινλανδία έχει περίπου 4.000 άτομα στη συνοριακή της φρουρά, αυτές οι δυνάμεις προσανατολίζονται κυρίως στην επιβολή του ελέγχου της μετανάστευσης αντί να σταματήσουν μια δύναμη εισβολής. Σε συνδυασμό με τις απειλές της Ρωσίας, αυτή η τοποθέτηση δύναμης δημιουργεί μια επισφαλή κατάσταση υφιστάμενης άμυνας κατά μήκος αυτών των συνόρων.
‘Όπως υπονοεί η σύσταση της Ενισχυμένης Προωθημένης Παρουσίας, το Άρθρο 5 του ΝΑΤΟ δεν αποτρέπει αυτόματα την επιθετικότητα. Αυτό συμβαίνει επειδή, για να χρησιμοποιήσουμε τη γλώσσα που είναι δημοφιλής μεταξύ των μελετητών των διεθνών σχέσεων, τελικά δεν «δένει τα χέρια». Είναι αλήθεια ότι το Άρθρο 5 υποχρεώνει τα μέλη της συμμαχίας να αντιμετωπίζουν μια επίθεση στη Βόρεια Αμερική ή την Ευρώπη σε ένα ή περισσότερα μέλη ως «επίθεση εναντίον όλων», αλλά το κείμενο συνεχίζει λέγοντας ότι κάθε μέλος θα συνδράμει στη συνέχεια «αναλαμβάνοντας αμέσως . . . οποιαδήποτε ενέργεια κρίνει αναγκαία». Πρακτικά, αυτό σημαίνει ότι για κάθε μέλος του ΝΑΤΟ και τη συμμαχία στο σύνολό της, το Άρθρο 5 θεωρείται καταλληλότερα ότι διευκρινίζει κάτι παρόμοιο με το να πει κανείς ότι μια επίθεση σε κάποιον αξίζει μια απάντηση που πρέπει να καθοριστεί ειδικά από τα μεμονωμένα μέλη. Συγκεκριμένα, μόλις το Βορειοατλαντικό Συμβούλιο αποφασίσει ότι έχει συμβεί μια επίθεση που αξίζει απάντηση στο άρθρο 5, τα μέλη αποφασίζουν για την κατάλληλη απάντηση και στη συνέχεια τα μεμονωμένα μέλη αποφασίζουν πώς θα συνεισφέρουν σε αυτήν την απάντηση. Εφόσον η λήψη αποφάσεων του ΝΑΤΟ βασίζεται στη συναίνεση, η τήρηση των δύο πρώτων ορίων για μια δράση του Άρθρου 5 δεν είναι πάντοτε εγγυημένη.
Φυσικά, η αποτυχία των συμμάχων του ΝΑΤΟ να βοηθήσουν ένα μέλος που δέχεται επίθεση θα μπορούσε να έχει συνέπειες για το κύρος της συμμαχίας.Αν η Ρωσία ήταν μάρτυρας μιας μη ανταπόκρισης της συμμαχίας σε μια γρήγορη εισβολή, ας πούμε, στα κράτη της Βαλτικής, τότε η Μόσχα θα μπορούσε να ενθαρρυνθεί να λάβει περαιτέρω επιθετικά μέτρα. Αλλά το πιο πιθανό πρόβλημα είναι ότι το ΝΑΤΟ μπορεί να απαντήσει με πραότητα. Ο χώρος μεταξύ μιας μη ανταπόκρισης και της πλήρους άμεσης στρατιωτικής εμπλοκής όλων των μελών του ΝΑΤΟ εναντίον του επιτιθέμενου είναι αρκετά ευρύς ώστε να επιτρέψει μια σειρά από επιλογές που πληρούν το γράμμα των όρων του Άρθρου 5 χωρίς να αλλάξουν τα στρατιωτικά δεδομένα στο έδαφος. Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο, όπως φαίνεται από τη EFP η αποτροπή απαιτεί «κόστος βύθισης», που σημαίνει ανάπτυξη στρατευμάτων προς τα εμπρός/αποτρεπτικά στο έδαφος του ΝΑΤΟ πριν συμβεί μια επίθεση.Αλλά για να είναι αποτελεσματική αυτή η προσέγγιση, δεν μπορεί να γίνει βιαστικά και επιπόλαια. Οι δυνάμεις δεν πρέπει να είναι απλώς ένα “συρματόσχοινο”, όπου αναπτύσσονται μερικά στρατεύματα με την κατανόηση ότι ο θάνατός τους θα πυροδοτούσε μεγαλύτερη ανταπόκριση. Μια τέτοια πολιτική θα ήταν πολύ αργή για να σταματήσει μια επιχείρηση τετελεσμένου γεγονότος και θα αντιμετώπιζε ξανά το πρόβλημα ότι το άρθρο 5 δεν υποχρεώνει κανένα συγκεκριμένο είδος δράσης. Αντίθετα, οι δυνάμεις πρέπει να αναπτυχθούν σε αρκετά μεγάλους αριθμούς για να έχουν ουσιαστικό αντίκτυπο στο σχέδιο μάχης του επιτιθέμενου. Στην ιδανική περίπτωση, οι δυνάμεις του ΝΑΤΟ που αναπτύσσονται προς τα εμπρός θα ήταν επαρκείς για να ανατρέψουν την τοπική ισορροπία δυνάμεων προς όφελος του αμυνόμενου, ώστε να αρνηθούν την εδαφική επικράτεια στον επιτιθέμενο. Τουλάχιστον, θα πρέπει να είναι αρκετές για να επιβραδύνουν το χτύπημα του επιτιθέμενου, εμποδίζοντας τις δυνάμεις εισβολής να εξασφαλίσουν έδαφος πριν φτάσουν οι ενισχύσεις του αμυνόμενου. Αυτό προϋποθέτει ότι οι ξένες δυνάμεις θα επιτρέπονται ακόμη και στο έδαφος της Φινλανδίας, κάτι που πρέπει να τεθεί άμεσα στις συζητήσεις.
Σκληρές και απαιτητικές συνομιλίες
Δεδομένου ότι η διαδικασία ένταξης της Φινλανδίας και της Σουηδίας προχωρά ικανοποιητικά (παρά τις απαράδεκτες θέσεις και εμπόδια που εγείρει η Άγκυρα) , το ΝΑΤΟ υποστηρίζει ενεργά και σθεναρά τον αγώνα της Ουκρανίας εναντίον της Ρωσίας και οι γραφειοκράτες του ΝΑΤΟ είναι απασχολημένοι με τις τελευταίες ‘πινελιές” σε ότι αφορά τη διαμόρφωση μιας νέας Στρατηγικής Αντίληψης, υπάρχει όμως λίγος χρόνος αυτή τη στιγμή για σκληρές συζητήσεις σχετικά με την ανάπτυξη στρατευμάτων . Ένα βήμα που πρέπει να κάνει το ΝΑΤΟ είναι προφανές: άμεση ανάπτυξη δυνάμεων. Σε αντίθεση με τις προηγούμενες επεκτάσεις των κρατών-μελών του ΝΑΤΟ, ο χρόνος δεν είναι σήμερα με το μέρος της συμμαχίας . Εάν είναι πολύ αργά για προσχεδιασμό, τότε το ΝΑΤΟ πρέπει να κινηθεί γρήγορα για να επανατοποθετήσει στρατεύματα στη νέα βορειοανατολική πλευρά της συμμαχίας. Εάν οι σύμμαχοι του ΝΑΤΟ δεν είναι πρόθυμοι να δεσμεύσουν νέα στρατεύματα, αυτό θα μπορούσε να επιτευχθεί με την επανατοποθέτηση των υπαρχουσών δυνάμεων. Εναλλακτικά, ίσως αυτή είναι η στιγμή για την ίδια την ΕΕ, δεδομένου ότι η Φινλανδία και η Σουηδία είναι και οι δύο μέλη της , να δεσμευτεί πλήρως ότι θα είναι πάροχος ασφάλειας. Η ΕΕ θα μπορούσε να καλύψει το κενό στις αναπτύξεις ορισμένων δυνάμεων ενθαρρύνοντας τα μέλη της να μετακινήσουν δυνάμεις στα σύνορα Φινλανδίας-Ρωσίας, αξιοποιώντας ενδεχομένως τις ικανότητες διοίκησης και ελέγχου του ΝΑΤΟ.
Δεδομένου ότι οι συνεισφορές στην Ενισχυμένη Προωθημένη Παρουσία(EFP ) μοιράζονται με αρκετά δίκαιο τρόπο μεταξύ των διαφόρων κρατών – μελών του ΝΑΤΟ, ίσως αυτή η προσέγγιση μπορεί να επαναληφθεί στη Φινλανδία. Ωστόσο, κάτω από την τρέχουσα δομή του ΝΑΤΟ, οι Ηνωμένες Πολιτείες είναι η απόλυτη δύναμη υποστήριξης για τέτοιες αναπτύξεις και τελικά το βάρος θα πέσει στην Ουάσιγκτον να καλύψει τυχόν κενά στις συμμαχικές δυνάμεις για τη Φινλανδία. Αυτό είναι λεπτεπίλεπτο. Αν και ο πρόεδρος των ΗΠΑ Τζο Μπάιντεν και η κυβέρνησή του υποστηρίζουν σθεναρά τις προσπάθειες της Φινλανδίας και της Σουηδίας να ενταχθούν στο ΝΑΤΟ, δεν είναι σαφές ότι η ομάδα Μπάιντεν, ή οποιαδήποτε μελλοντική κυβέρνηση των ΗΠΑ, είναι διατεθειμένη αυτή την περίοδο να προχωρήσει σε σημαντικές αριθμητικά αναπτύξεις Αμερικανικών δυνάμεων στο Φινλανδικό έδαφος. Για να περιπλέξει περαιτέρω τα πράγματα, η προώθηση Αμερικανικών στρατευμάτων στο Φινλανδικό έδαφος δεν θα είναι βραχυπρόθεσμη δέσμευση.
Ακόμα κι αν ο πόλεμος στην Ουκρανία σταματήσει(αρκετά δύσκολο) , η Ρωσία πιθανότατα θα διατηρήσει ή θα ξαναχτίσει την ικανότητά της να πραγματοποιεί γρήγορες εισβολές κατά των γειτόνων της, οι οποίες στη συνέχεια θα περιλάμβανουν και μια Φινλανδία στο ΝΑΤΟ. Η υπεράσπιση της Φινλανδίας θα απαιτήσει ένα μακροπρόθεσμο και συγκεκριμένο σχέδιο που θα περιλαμβάνει την ανάπτυξη σημαντικών συμμαχικών δυνάμεων, παρά την αδιαμφισβήτητη δύναμη και πολεμική εμπειρία του Ελσίνκι. Μια τέτοια δέσμευση δεν θα ερχόταν χωρίς κόστος, τόσο όσον αφορά τις δαπάνες του αμυντικού προϋπολογισμού όσο και την πιθανή εκτροπή των Νατοϊκών στρατευμάτων από άλλα θέατρα επιχειρήσεων . Επιπλέον, θα πρέπει να τεθούν ερωτήσεις σχετικά με το πώς η Φινλανδία και η Σουηδία θα συμβάλουν στην άμυνα του εδάφους του ΝΑΤΟ πέρα από τα σύνορά τους. Η παρουσία τους αλλάζει τον χάρτη του ΝΑΤΟ. Το αν αυτή η αλλαγή είναι καθαρά θετική ή αρνητική για τη συμμαχία εξαρτάται από το πώς ακριβώς θα χρησιμοποιούνται οι δυνάμεις της Σουηδίας και της Φινλανδίας. Ενώ έχουν ιστορικό πολύ στενών συνεργασιών μαζί με τα κράτη- μέλη του ΝΑΤΟ σε επιχειρήσεις εκτός της επικράτειας του ΝΑΤΟ(Αφγανιστάν , Λιβύη, Κόσοβο, Βοσνία-Ερζεγοβίνη) , θα βοηθήσουν, για παράδειγμα, με συνδρομή μονάδων τους την Ενισχυμένη Προωθημένη Παρουσία; Πώς ακριβώς θα εξισορροπήσουν τις Ρωσικές επιχειρήσεις στην Αρκτική; Αυτά τα ερωτήματα πρέπει να αντιμετωπιστούν γρήγορα σε ότι αφορά την χρήσιμη και επιτυχή προσθήκη της Φινλανδίας και της Σουηδίας στο ΝΑΤΟ.
* Ο υπογράφων διαχρονικά μέσω μελετών/διαλέξεών του είχε ευρύτατη συμμετοχή και παρουσία σε Νατοϊκά θέματα σχετιζόμενα με την διεύρυνση του ΝΑΤΟ από το 1997.
