«Η πρόβλεψη του μέλλοντος είναι, στην καλύτερη περίπτωση, μια βαθιά αναξιόπιστη τέχνη και στη χειρότερη, μια σοβαρά παραπλανητική άσκηση», γράφει η Μιρέτ Μαμπρούκ, ιδρύτρια του προγράμματος για την Αίγυπτο, στο «Middle East Institute».
Και συνεχίζει :«Στην περίπτωση της Αιγύπτου, κάθε ελπίδα να μπορέσουμε να προβλέψουμε με ακρίβεια πώς θα τα καταφέρει η χώρα, εξατμίστηκε την ημέρα που η Ρωσία εισέβαλε στην Ουκρανία, το Φεβρουάριο του 2022.
Σ’ εκείνο το σημείο, η οικονομία της Αιγύπτου άρχισε να επιβαρύνεται. Ο πόλεμος, αν και φαινομενικά μακρινός από την Αίγυπτο, ανέδειξε τα σοβαρά προβλήματα στην οικονομία της χώρας, η οποία ήδη πάλευε από τους μετασεισμούς της πανδημίας COVID-19».
Η Αίγυπτος είναι ο μεγαλύτερος εισαγωγέας σιτηρών στον κόσμο, το 80% των οποίων προέρχεται από τη Ρωσία και την Ουκρανία. Ο πόλεμος διέκοψε την προσφορά ενώ εκτίναξε τις τιμές στα ύψη κατά 33,1%, προσθέτοντας σχεδόν 2 δισεκατομμύρια δολάρια, στον ήδη τεράστιο προϋπολογισμό επιδότησης σιτηρών των 3,2 δισεκατομμυρίων δολαρίων, αναγκάζοντας το Κάϊρο να σκάψει βαθύτερα στα αποθέματά του σε ξένο συνάλλαγμα για να καλύψει τη διαφορά.
Για να επιδεινώσει τα πράγματα, ο Ρώσο-ουκρανικός πόλεμος έφερε στο φως την εξάρτηση της Αιγύπτου σε «ζεστό» κεφάλαιο, το οποίο «εγκατέλειψε» αμέσως τη χώρα, αναζητώντας ασφαλέστερες, ανεπτυγμένες αγορές. Για να προσπαθήσει να σταματήσει την αιμορραγία, η κυβέρνηση άρχισε να περιορίζει την πρόσβαση σε σκληρό νόμισμα, μια κίνηση ιδιαίτερα επικίνδυνη δεδομένης της μεγάλης εξάρτησης της Αιγύπτου από τις εξαγωγές. Από εκεί άρχισε η κατηφόρα.
Ένα δάνειο 3 δισεκατομμυρίων δολαρίων από το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο (ΔΝΤ), το τέταρτο μέσα σε έξι χρόνια, δεν είχε το αναμενόμενο αποτέλεσμα, κυρίως επειδή αυτό το δάνειο εξαρτήθηκε από τη διακύμανση της συναλλαγματικής ισοτιμίας και τη σοβαρή μείωση του ρόλου του κράτους στην οικονομία.
Ο πληθωρισμός έφτασε στο ιστορικό υψηλό του 38% τον Σεπτέμβριο του 2023, επιβαρύνοντας τον πληθυσμό, του οποίου σχεδόν το 30% ζει ήδη κάτω από το όριο της φτώχειας. Οι αυξανόμενοι περιορισμοί στο «σκληρό» νόμισμα οδήγησαν σε αποθησαύριση και στη δημιουργία ενός παράλληλου, ανεπίσημου συστήματος ανταλλαγής δολαρίων.
Σύμφωνα με το ΔΝΤ, ο λόγος ακαθάριστου χρέους προς ΑΕΠ της χώρας είναι επί του παρόντος ο υψηλότερος μεταξύ των αναδυόμενων οικονομιών: ζοφερός 92,7 %. Εν τω μεταξύ, η αναθεώρηση του προγράμματος του ΔΝΤ αναβλήθηκε, ο Moody’s υποβάθμισε την πιστοληπτική ικανότητα της Αιγύπτου, η χώρα αντιμετωπίζει πιθανή απομάκρυνση από ορισμένους διεθνείς δείκτες και, τέλος, υπάρχει η σύγκρουση στη Λωρίδα της Γάζας.
Η Αίγυπτος, η οποία έχει άριστες σχέσεις με το Ισραήλ, παρακολουθεί νευρικά τον αριθμό των Παλαιστινίων που πλησιάζουν ολοένα και περισσότερο τα σύνορά της. Το Ισραήλ είχε εκφράσει, νωρίς στη σύγκρουση, τη μακροχρόνια επιθυμία του να ωθήσει τους Παλαιστίνιους στην Αίγυπτο, χρησιμοποιώντας αρκετές δυτικές χώρες για να υποβάλει το επιχείρημα στην αιγυπτιακή κυβέρνηση, προβάλλοντας την ελάφρυνση του χρέους ως κίνητρο. Όμως η Αίγυπτος, μαζί με κάθε άλλη αραβική χώρα, έχει αρνηθεί κατηγορηματικά κάθε περαιτέρω αναγκαστικό εκτοπισμό των Παλαιστινίων.
Ωστόσο, εάν, οι πρόσφυγες, οδηγούμενοι από φόβο, πείνα και απελπισία, έρθουν διασχίζοντας τα σύνορα, η Αίγυπτος, η οποία ήδη φιλοξενεί πάνω από 9,5 εκατομμύρια πρόσφυγες από πολλές γειτονικές χώρες,δεν θα έχει άλλη επιλογή από το να τους δεχτεί, για ανθρωπιστικούς λόγους. Εκτός από την οικονομική πίεση, υπάρχει ένας πολύ πραγματικός κίνδυνος για την ασφάλεια από πιθανούς εξτρεμιστές και η πιθανότητα η ένοπλη αντίσταση στο Ισραήλ να μετεγκατασταθεί σε άλλο κυρίαρχο κράτος, στην Αίγυπτο, εν προκειμένω.
Στις πρόσφατες εκλογές, επανεξελέγη, για άλλα έξι χρόνια, ο στρατηγός Σίσι. Άλλος ένας δικτάτορας, η αυταρχική διακυβέρνηση του οποίου, δυσκολεύει τους «ντελικάτους» ηγέτες της ΕΕ, να αποδεχθούν την αναγκαία συνεργασία και συνεννόηση. Δε νομίζω να είχαν ανάλογες δυσκολίες για πολλά χρόνια, με το Πούτιν ή τον Ερντογάν ή με το Κατάρ, ούτε βεβαίως με τον Καντάφι ή το Σαντάμ Χουσεΐν, όταν πολεμούσε το Ιράν . Υποκρισία στο maximum.
Η ΕΕ και πρωτίστως Ελλάδα και Ιταλία, προσβλέπουν στη συγκράτηση μεταναστευτικών ροών, στη καταπολέμηση της τρομοκρατίας (αδελφοί Μουσουλμάνο, ISIS), στην εξισορρόπηση και σταθεροποίηση της περιοχής, λόγω Λιβύης, όπου εκεί τα πράγματα εξελίσσονται στρεβλά με ισχυροποίηση διάφορων φυλών, με την υποστήριξη Ρωσίας και Τουρκίας, που επιδιώκουν μέγιστα οφέλη στο ενεργειακό και γεωπολιτικό τομέα και θα προσπαθήσουν να εμποδίσουν τις όποιες ευρωπαϊκές προσπάθειες.
Αυτή τη στιγμή, το Αιγυπτιακό καθεστώς δείχνει για άλλη μια φορά στον δυτικό κόσμο ότι είναι ένας από τους ελάχιστους παίκτες που μπορούν να μεσολαβήσουν μεταξύ της Χαμάς και της Ισραηλινής κυβέρνησης.
Στον τομέα της ενέργειας, οι Βρυξέλλες προσέγγισαν το Κάϊρο όταν προσπαθούσαν να μειώσουν τις εισαγωγές φυσικού αερίου από τη Ρωσία. Τον Ιούνιο του 2022, η Αίγυπτος, το Ισραήλ και η ΕΕ υπέγραψαν ένα μνημόνιο συμφωνίας στο οποίο το Ισραήλ θα εξήγαγε αέριο στην Αίγυπτο, για υγροποίηση και στη συνέχεια αποστολή στην ΕΕ.
Κατά τη διάρκεια της συνόδου κορυφής για το κλίμα COP27 που πραγματοποιήθηκε τον Νοέμβριο του 2022 στο Σαρμ ελ-Σέιχ, ΕΕ και Αίγυπτος συνήψαν μια στρατηγική εταιρική σχέση για το ανανεώσιμο υδρογόνο.
Στα τέλη Οκτωβρίου 2023, η Φον ντερ Λάϊεν, πρότεινε αυξημένη υποστήριξη προς το Κάϊρο στον τομέα του μεταναστευτικού, μια συμφωνία με την αντίστοιχη που υπέγραψε η ΕΕ με την Τυνησία τον Ιούλιο του 2023. Αυτό μεταφράζεται σε ποσό περίπου 9 δισ. ευρώ σε επενδύσεις, δάνεια και ελάφρυνση χρέους με στόχο να στηρίξουν την καταρρέουσα οικονομία της Αιγύπτου.
Η πρόσφατη επιθετική ενεργοποίηση των Χούθι της Υεμένης, που είχε ως συνέπεια την ανακατεύθυνση πολλών πλοίων ,από την Ερυθρά θάλασσα, προς το ακρωτήριο Καλής Ελπίδας, αναμένεται να στερήσει τη χώρα από ένα σημαντικό έσοδο. Σε ετήσια βάση, τα έσοδα διέλευσης από τη διώρυγα του Σουέζ, ανέρχονται περίπου σε 9 δις $.
Εδώ επισημαίνουμε το έμμεσο συμφέρον της Ρωσίας, η οποία φροντίζει να υποδαυλίζει τη κατάσταση, καθώς αποκομίζει οφέλη από τη αξιοποίηση του Βορείου διαδρόμου, του Αρκτικού κύκλου, όπου έχει επενδύσει σε εγκαταστάσεις και παγοθραυστικά. Επίσης δυσχεραίνει την οικονομική κατάσταση των χωρών της ΕΕ.
Όμως παρόμοια αρνητική επιρροή για τα συμφέροντα της Αιγύπτου, έχει και ο προταθείς από ΗΠΑ Οικονομικός Διάδρομος Ινδίας-Μέσης Ανατολής-Ευρώπης (IMEC) που αποτελείται από μια ανατολική πλευρά που συνδέει την Ινδία με την Αραβική χερσόνησο και μια βόρεια από εκεί που συνδέεται με την Ευρώπη. Η πρόσφατη αυστηρή παρέμβαση της Κίνας, στο Ιράν, σχετικά με τους Χούθι, έχει νόημα καθώς από τη Ερυθρά θάλασσα, διέρχεται μέρος του Θαλάσσιου δρόμου του μεταξιού (BRI).
Ένα ακόμα σοβαρό πρόβλημα της Αιγύπτου, είναι η διαμάχη με την Αιθιοπία για τη διαχείριση των υδάτων του Νείλου. Η Αίγυπτος, η οποία ήδη υποφέρει από σοβαρή λειψυδρία βλέπει το φράγμα ως υπαρξιακή απειλή, επειδή εξαρτάται από τον Νείλο για το 97% των αναγκών της σε νερό. Τα Ηνωμένα Έθνη υποστηρίζουν ότι θα μπορούσε να ξεμείνει από νερό μέχρι το 2025.
Η Ελλάδα, έχει αναπτύξει τη τελευταία δεκαετία σημαντική και πολυεπίπεδη στρατηγική συνεργασία. Στο στρατιωτικό τομέα, οι ασκήσεις «ΜΕΔΟΥΣΑ», με συνεργασία και της Γαλλίας, έχουν εμβαθύνει τις σχέσεις συνεργασίας και εμπιστοσύνης.
Η ίδρυση του East Med Gas Forum , με έδρα το Κάϊρο, ως συνέχεια των τριμερών συνεργασιών με Κύπρο και Ισραήλ, έχουν αρχίσει να δημιουργούν ένα είδος «Οικονομικής και ενεργειακής» ένωσης στη περιοχή της ΝΑ Μεσογείου, με την αξιοποίηση κοιτασμάτων φυσικού αερίου. Στο Forum, έχει προσκληθεί να συμμετάσχει και όποια τρίτη χώρα θέλει, υπονοώντας τη Τουρκία. Αυτό θα ήταν ευχής έργο, καθώς θα εξαναγκαζόταν, να «παίξει» πλέον με όρους διεθνούς δικαίου και Δικαίου της Θαλάσσης και θα προέκυπτε μεγάλο όφελος στη σταθεροποίηση ολόκληρης της περιοχής MENA. Δυστυχώς τα τελευταία γεγονότα στη Παλαιστίνη, η υποστήριξη Ερντογάν στη Χαμάς και η επιδίωξη του Ισραήλ, να «σπρώξει» τους Παλαιστίνιους, στο Σινά, έχουν παγώσει τις εξελίξεις.
Η χώρα μας ευτυχώς συνεχίζει και εμβαθύνει τη σχέση της, τόσο με το μερικό καθορισμό ΑΟΖ, διάσπαση τουρκολιβυκού σχεδίου (πρώτα αντέδρασε η Αίγυπτος και αργότερα εμείς) , όσο και με το εγκεκριμένο (PCI-PMI) από ΕΕ, έργο ηλεκτρικής διασύνδεσης GREGY.
Το έργο έχει αναλάβει ο όμιλος «ΚΟΠΕΛΟΥΖΟΥ» και θα μεταφέρει ηλεκτρική ενέργεια, παραγόμενη από φωτοβολταϊκά, στην Ελλάδα και δευτερευόντως στην Ευρώπη. Έτσι η Ελλάδα, καθίσταται ενεργειακός κόμβος «καθαρής» ενέργειας. Μια ανάλογη, ανταγωνιστική κίνηση της Ιταλίας, δεν φαίνεται να εμποδίζει άμεσα το έργο.
Συνεργασία υπάρχει επίσης στην αντίδραση και διεθνοποίηση, μέσω ΟΗΕ, τόσο για το τουρκολιβυκό μνημόνιο, όσο και για τη πρόσφατη επέκταση χωρικών υδάτων και συνορεύουσας ζώνης, από τη Λιβύη, με παράλληλο κλείσιμο του κόλπου της Σύρτης, γεγονός που δε συνάδει με τους διεθνείς κανόνες, καθώς η κοιλότητα του κόλπου ξεπερνά τα 180 χλμ., ενώ οι προβλέψεις του δικαίου της Θάλασσας, αναφέρονται σε πολύ μικρότερες αποστάσεις (περίπου 40χλμ).
Σύμφωνα με παλιότερο άρθρο (2019) του Χαλέντ Φουάντ, ερευνητή στο Αιγυπτιακό Ινστιτούτο Στρατηγικών και Διεθνών Μελετών, ο αγωγός φυσικού αερίου East Med δεν είναι προς το συμφέρον της Αιγύπτου, καθώς θα καταστρέψει τον μελλοντικό ρόλο της, ως περιφερειακού κόμβου για την εξαγωγή φυσικού αερίου στην περιοχή της Ανατολικής Μεσογείου. Εάν η κατασκευή του αγωγού είναι μια αναπόφευκτη πραγματικότητα, τότε η Αίγυπτος θα πρέπει τουλάχιστον να επιδιώξει να περάσει μέρος του αγωγού εντός των θαλάσσιων συνόρων της για να επιτύχει οικονομικά οφέλη μέσω της λήψης τελών διέλευσης. Υπόψη και αυτή η διάσταση, στις Ελληνοαιγυπτιακές σχέσεις και συνέργειες.
Κλείνοντας, μια γενική οικονομική επισκόπηση, country risk, περιλαμβάνεται στο σχετικό λίνκ (https://www.allianz.com/en/economic_research/publications/country-risk/egypt.html)
Εκτιμάται τέλος ότι το 2024, θα είναι μια δύσκολη χρονιά για την Αίγυπτο. Θα χρειαστεί ιδιαίτερη συνδρομή από τις Δυτικές χώρες και τη ΕΕ, οι οποίες δυστυχώς αντιμετωπίζουν σοβαρά οικονομικά και κοινωνικά προβλήματα, ενώ στη πλειοψηφία τους διατρέχουν μια εκλογική περίοδο, που δυσκολεύει τις όποιες αποφάσεις και δράσεις. Εκτός αυτού είναι εγκλωβισμένες σε ένα πόλεμο φθοράς, στη Ουκρανία και εσχάτως στη ΜΑ, ενώ διαφαίνεται μια αναταραχή στη Ταιβάν και τη νότια Σινική θάλασσα.
Του Απόστολου Τσιμογιάννη
Ο Απόστολος Τσιμογιάννης είναι Υποστράτηγος (ε.α), με μεγάλη επιτελική και διοικητική εμπειρία στον τομέα των Millitary Logistics. Έχει υπηρετήσει σε ανάλογη επιτελική θέση του NATO/NSPA. Είναι τακτικό μέλος Ελλ. Εταιρίας Logistics.
